رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی
گویند رمز عشق مگویید و نشنوید
مشکل ØÚ©Ø§ÛŒØªÛŒ است Ú©Ù‡ تقریر می‌‌کنند
Ú¯ÙØªÚ¯ÙˆÛŒÛŒ با بابک امیرخسروی
هشتاد سال زندگی و شصت سال مبارزه
- بابک امیرخسروی هشتاد سال پیش در سوم شهریور Û±Û³Û°Û¶ در خانواده‌ای نسبتا مرÙÙ‡ در شهر تبریز چشم به جهان گشود. پدربزرگ وی، میرزا علی قاجار از ملاک‌های خوشنام Ùˆ نیکوکار آن زمان بود. پدرش از هواداران جنبش مشروطه بود Ùˆ با اØÙ…د کسروی Ø±ÙØªâ€ŒÙˆØ¢Ù…د داشت. کسروی در تألی٠کتاب "تاریخ هیجده ساله آذربایجان" بارها در تهران به دیدار پدر او برای ثبت ØÙˆØ§Ø¯Ø« تبریز Ø±ÙØª. بابک آن دیدارها را در خانه کوچک‌شان در تهران هنوز در خاطره دارد. بی‌گمان Ù…ØÛŒØ· خانواده اولین تأثیرات را در گرایش او به اÙکار چپ‌گرایانه Ùˆ عدالت‌خواهانه داشت. ØªØØµÛŒÙ„ات ابتدایی را در دبیرستان‌های پرورش Ùˆ رشدیه تبریز گذراند. با اشغال آذربایجان توسط ارتش سرخ در رویدادهای شهریور Û±Û³Û²Û° به تهران مهاجرت کردند. در کلاس درس ادبیات دبیرستان علمیه به خواسته آموزگارش Ø§ØØ³Ø§Ù† یارشاطر، Ú©Ù‡ موضوع انشای کلاس را درباره زندگی یکی از شخصیت‌های تاریخی تعیین کرده بود، بابک زندگی لنین را موضوع انشای خود قرار داد. ازاین زمان کنجکاوی او در شناخت لنین بیشتر می‌شود وسمت Ùˆ سوی زندگی او را برای همیشه تغییر می‌دهد.
سال آخر دبیرستان دارالÙنون بود Ú©Ù‡ در ØÙ…ایت از اقدام دکتر Ù…ØÙ…د مصدق در مجلس علیه سهیلی، نخست‌وزیر وقت، Ùˆ Ù…ØÙ…د تدین Ùˆ کارشکنی‌های سیدضیاء همراه با اعتراض بازاریان Ùˆ دانشجویان در تاریخ Û²Û³ اسÙند Û±Û³Û²Û³ در اولین ØØ±Ú©Øª سیاسی شرکت کرد. به Ú¯ÙØªÙ‡ خودش، شصت Ùˆ دوسال پیش، در پاییز Û±Û³Û²Û´ با Ø§ØØ³Ø§Ø³Ø§Øª جوانی به ØØ²Ø¨ توده ایران پیوست. اقدامی Ú©Ù‡ تمام سرنوشت Ùˆ آینده او را رقم زد. نخستین پیامد ناگوار زندگی ØØ²Ø¨ÛŒØŒ ÙØ§ØµÙ„Ù‡ Ú¯Ø±ÙØªÙ† او از ساز ویولن بود. بابک در آن هنگام Ø´ÛŒÙØªÙ‡ موسیقی Ùˆ ازسال‌ها پیش، در شمار شاگردان ممتاز استاد Ø§Ø¨ÙˆØ§Ù„ØØ³Ù† صبا بود. ویولن برای او همدم بود Ùˆ هنوز Ø§ÙØ³ÙˆØ³ می‌خورد Ú©Ù‡ چرا سازش را کنار گذاشت.
به هنگام اوجگیری نهضت ملی به رهبری دکتر Ù…ØÙ…د مصدق، مسئول کمیته ØØ²Ø¨ÛŒ دانشگاه تهران بود. در آن زمان تشکیلات ØØ²Ø¨ توده توانسته بود بیش از Û¹Û°Û° دانشجو را درشبکه‌های مخÙÛŒ ØØ²Ø¨ÛŒ Ùˆ سازمان جوانان متشکل کند. درآن زمان دانشگاه تهران بیش از پنج، شش هزار دانشجو نداشت. در بهار سال Û±Û³Û³Û± با مأموریت ØØ²Ø¨ÛŒ به آذربایجان Ø±ÙØª Ùˆ با پذیرش مسئولیت کمیته ØØ²Ø¨ÛŒ شهر تبریز Ùˆ معاونت کمیته ایالتی آذربایجان به ÙØ¹Ø§Ù„یت‌های ØØ²Ø¨ÛŒ خود در این منطقه ادامه داد.
در تیرماه Û±Û³Û³Û² به عنوان عضو «کمیته ملی ÙØ³ØªÛŒÙˆØ§Ù„» برای شرکت در ÙØ³ØªÛŒÙˆØ§Ù„ جهانی جوانان Ùˆ دانشجویان به بخارست، پایتخت رومانی Ø±ÙØª. در شهریور ماه به Ù…ØØ¶ ورود به کشور Ú©Ù‡ همزمان با روی کار آمدن دولت کودتایی سرلشکر زاهدی بود، دستگیر Ùˆ روانه زندان شد. در اوایل سال Û±Û³Û³Û´ با تهیه گذرنامه جعلی با نام مستعار هوشنگ سعادتی به تصمیم هیأت اجراییه ØØ²Ø¨ به عنوان نماینده سازمان دانشجویان دانشگاه تهران برای شرکت در دبیرخانه Ø§ØªØØ§Ø¯ÛŒÙ‡ بین‌المللی دانشجویان به پراگ در چکسلواکی Ø±ÙØª. در اولین Ú©Ù†ÙØ±Ø§Ù†Ø³ دانشجویان آسیا Ùˆ Ø¢ÙØ±ÛŒÙ‚ا در باندونگ (اندونزی) در سال Û±Û¹ÛµÛ¶ شرکت جست. در Û±Û¹ÛµÛ· در اولین Ú©Ù†ÙØ±Ø§Ù†Ø³ همبستگی خلق‌های آسیا Ùˆ Ø¢ÙØ±ÛŒÙ‚ا Ú©Ù‡ در قاهره، همزمان با اوج ناصریسم در مصر برگزار شد، شرکت کرد. در Ø§ØªØØ§Ø¯ÛŒÙ‡ بین‌المللی دانشجویان به سمت رئیس بخش ضد استعماری انتخاب شد Ùˆ سپس در کنگره ششم آن به سمت دبیری Ùˆ بعد از آن به معاونت رئیس Ø§ØªØØ§Ø¯ÛŒÙ‡ دانشجویان برگزیده شد.
در یکی از Ø³ÙØ±Ù‡Ø§ÛŒ خود به اروپای غربی به گزارش مخÙÛŒ خروشچ٠به کنگره بیستم ØØ²Ø¨ کمونیست Ø§ØªØØ§Ø¯ شوروی Ú©Ù‡ جنایت‌ها وکشتارهای خونین دوران استالین را ÙØ§Ø´ می‌ساخت، دسترسی پیدا کرد. مطالعه این سند او را بسیار متأثر Ùˆ Ø¢Ø´ÙØªÙ‡ خاطر کرد وسخت تکان داد. چندی پس از آن لشگرکشی ارتش سرخ در سرکوب تجربه "سوسیالیسم مجاری" در مجارستان در Û±Û¹ÛµÛ¶ اولین عناصر طغیان در وجود او Ø´Ú©Ù„ Ú¯Ø±ÙØª. به قول خودش، تراژدی مجارستان سرآغاز تØÙˆÙ„ÛŒ جدی در جهان‌بینی او بود. ده سال پس از آن بهار پراگ ÙØ±Ø§ رسید. بابک Ú©Ù‡ سال‌ها در چکسلواکی زندگی کرده بود، با بسیاری از رهروان سوسیالیسم با سیمای انسانی روابط بسیار دوستانه Ùˆ نزدیکی داشت. ژری پلیکان، عضو کمیته مرکزی ØØ²Ø¨ کمونیست چکسلواکی Ùˆ رئیس موسسه تلویزیون ملی آن کشور، دوست Ùˆ همکار او در Ø§ØªØØ§Ø¯ÛŒÙ‡ بین‌المللی دانشجویان بود. دخالت نظامی شوروی در چکسلواکی Ùˆ خزان زودرس بهار پراگ Ùˆ سرنگونی دولت "سوسیالیسم با سیمای انسانی" دوبچک در Û±Û¹Û¶Û¸ شدیدترین ضربه روØÛŒ را بر او وارد کرد Ùˆ آخرین توهمات او را بر باد داد.
بابک پس از پایان ØªØØµÛŒÙ„ Ùˆ اخذ درجه دکترای اقتصاد سیاسی از دانشگاه هومبولت برلین شرقی، درنوامبر Û±Û¹Û¶Û¹ پس از ØÙˆØ§Ø¯Ø« پراگ، آلمان شرقی را با اندوه ÙØ±Ø§ÙˆØ§Ù† به قصد ÙØ±Ø§Ù†Ø³Ù‡ ترک کرد Ùˆ به همراه خانواده‌اش تا انقلاب Û±Û³ÛµÛ· با گذرنامه‌ای کوبایی، Ú©Ù‡ به توصیه Ú†Ù‡ ‌گوارا به پاداش یاری‌رسانی به انقلاب کوبا Ø¯Ø±ÛŒØ§ÙØª کرده بود، اقامت گزید.
بابک خودش دراینباره می‌گوید Ú©Ù‡ روابطش با رهبری ØØ²Ø¨ توده در چندسال پیش از انقلاب اغلب پرتنش Ùˆ همراه با قهر Ùˆ آشتی بوده است، ولی چند ماه پیش از انقلاب در نامه‌ها Ùˆ دیدارهایی Ú©Ù‡ با اعضای رهبری ØØ²Ø¨ داشته، پیشنهاد می‌دهد Ú©Ù‡ بهتر است بخشی از رهبری ØØ²Ø¨ به ایران منتقل شود تا در مبارزات مردم شرکت مستقیم داشته باشد Ùˆ او خود را داوطلب Ø±ÙØªÙ† به ایران می‌کند. وي می‌گوید Ú©Ù‡ "دراوایل آبان Û±Û³ÛµÛ· باخبر شدم Ú©Ù‡ هیأت اجرائیه با ÙØ±Ø³ØªØ§Ø¯Ù† یک کمیته سه Ù†ÙØ±Ù‡ شامل من Ùˆ ÙØ±Ø¬ میزانی (جوانشیر) Ùˆ منوچهر بهزادی مواÙقت کرده است." او بی‌درنگ به Ø³ÙØ§Ø±Øª ایران مراجعه کرده Ùˆ گذرنامه ایرانی خود را می‌گیرد. او می‌گوید Ú©Ù‡ با سازماندهی نیروهای نسل جوان پرشور Ú©Ù‡ بدور ØØ²Ø¨ جمع شده بودند، بر این باور بوده است Ú©Ù‡ Ø¢ÙØª دیرین ØØ²Ø¨ با انتخاب کادرهای جوان Ùˆ ÙØ±Ù‡ÛŒØ®ØªÙ‡â€ŒÙŠ Ø¨Ø±Ø®Ø§Ø³ØªÙ‡ از بطن انقلاب در رهبری Ùˆ ترکیب کمیته مرکزی درمان می‌گردد Ùˆ معتقد بوده است Ú©Ù‡ عناصری Ú©Ù‡ شریان ØÛŒØ§ØªÛŒ آنها به شوروی وابسته است، در عمل در اقلیت قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ Ùˆ با گذشت زمان از گردونه ÙØ¹Ø§Ù„یت Ùˆ ØÛŒØ§Øª ØØ²Ø¨ÛŒ خارج خواهند شد.
برای تØÙ‚Ù‚ این امید، تمام تلاش‌اش را جهت ارتقای نسل جوان ØØ²Ø¨ÛŒ در موقعیت‌های رهبری ØØ²Ø¨ÛŒ در شهرستان‌ها Ú©Ù‡ ØÙˆØ²Ù‡ مسئولیت کار او بود، معطو٠نمود تا آنجا Ú©Ù‡ تعدادی از نسل جوان ØØ²Ø¨ÛŒ به توصیه او به پلنوم Ù‡ÙØ¯Ù‡Ù… کمیته مرکزی ØØ²Ø¨ دعوت شده Ùˆ برخی در این پلنوم به عضویت کمیته مرکزی Ùˆ مشاورین انتخاب شدند. بابک پس از اقامت کوتاه خود در ایران به علت تشدید بیماری قلبی بار دیگر مجبور به ترک کشور شد. اینک از مهاجرت دوم بابک Û²Û¶ سال مي‌گذرد. او در مهاجرت بود Ú©Ù‡ رهبری ØØ²Ø¨ توده ایران در یک اقدام غاÙلگیرانه ØÚ©ÙˆÙ…ت، در دیماه Û±Û³Û¶Û± توسط همان نظامی Ú©Ù‡ ØØ²Ø¨ با تمام نیرو Ùˆ توان خود به تبعیت از سیاست Ø§ØªØØ§Ø¯ شوروی از آن ØÙ…ایت می‌کرد، دستگیر شدند. چند ماه بعد، همزمان با Ù…ØµØ§ØØ¨Ù‡â€ŒÙ‡Ø§ÛŒ رهبری ØØ²Ø¨ØŒ سایرکادرها Ùˆ اعضای ØØ²Ø¨ در سراسر کشور نیز دستگیر شده Ùˆ روانه زندان‌ها شدند. تعدادی از آنها پس از چندماه از دستگیری به ØØ¨Ø³â€ŒÙ‡Ø§ÛŒ طولانی مدت Ù…ØÚ©ÙˆÙ… Ùˆ برخی نیز اعدام شدند. در قتل‌عام زندانیان سیاسی در تابستان سال Û¶Û· بسیاری دیگر از رهبران Ùˆ کادرهای ØØ²Ø¨ÛŒ همراه دیگر زندانیان دربند به دار آویخته شدند.
کمیته برون مرزی ØØ²Ø¨ در پلنوم هیجدهم در دسامبر Û±Û¹Û¸Û³ تشکیل شد. بابک در اینباره می‌گوید، این پلنوم با ØØ¶ÙˆØ± تعدادی از عناصر ÙØ±Ù‚Ù‡ دمکرات آذربایجان مقیم باکو Ú©Ù‡ بیشتر آنها بیش از چهل سال در باکو جا خوش کرده بودند وپس ازانقلاب بهمن ØØªÛŒ به عنوان گردشگر ازایران دیدن نکرده بودند، Ùˆ به همين دليل درپلنوم Ù‡ÙØ¯Ù‡Ù… Ú©Ù‡ درتهران برگزارشد ازترکیب کمیته مرکزی بیرون گذاشته شدند، سرهمبندی شد؛ Ùˆ تعدادی از سرسپردگان به شوروی را در مقام رهبری ØØ²Ø¨ قرار داد. بابک Ù…ÛŒ گوید، از هیأت اجرائیه پنج Ù†ÙØ±ÛŒ Ú©Ù‡ به ØØ²Ø¨ تØÙ…یل شد، چهار تن از آنها به طور قطع از سرسپردگان Ùˆ عوامل شوروی بودند. او Ú©Ù‡ به قول خودش مشغله دائمی ذهنش استقلال ØØ²Ø¨ Ùˆ قطع وابستگی به شوروی بود، مشاهده اینکه ØØ²Ø¨ به شعبه کا Ú¯ ب تبدیل شود را توطئه‌ای پلید دانست Ú©Ù‡ سکوت در برابر آن دیگر گناهی نابخشودنی Ù…ØØ³ÙˆØ¨ می‌گردید.
بابک در بازگشت از این پلنوم در جزوه‌ای Ú©Ù‡ ØªØØª عنوان "نامه به رÙقا" شهرت ÛŒØ§ÙØªØŒ به نقد Ù…Ø´Ø±ÙˆØ Ø³ÛŒØ§Ø³Øªâ€ŒÙ‡Ø§ÛŒ رهبری ØØ²Ø¨ در ایران، Ùقدان دمکراسی درون ØØ²Ø¨ÛŒØŒ Ùˆ سرپوشیده به نقد مشی وابستگی به شوری پرداخت. "نامه به رÙقا" به نظر وتائید شادروانان ایرج اسکندری ÙˆÙØ±ÛŒØ¯ÙˆÙ† آذرنور Ùˆ نیز ÙØ±Ù‡Ø§Ø¯ ÙØ±Ø¬Ø§Ø¯ رسید وبه عنوان سند مشترک، ولی بدون ذکر نام، دراختیار کادرهای ØØ²Ø¨ÛŒ Ù‚Ø±Ø§Ø±Ú¯Ø±ÙØª. انتشار این جزوه در ØÙ‚یقت آغازگر روندی شد Ú©Ù‡ به انشعاب بزرگی در ØØ²Ø¨ توده ایران منجر گردید Ùˆ سرآغاز شکل‌گیری ØØ²Ø¨ دمکراتیک مردم ایران شد Ú©Ù‡ بابک خود از بنیانگذاران آن بود.
ØØ²Ø¨ دمکراتیک مردم ایران با تأکید بر دمکراسی درون ØØ²Ø¨ÛŒ Ùˆ شناسایی کامل ØÙ‚ دگراندیشی برای بیان آزاد نظر در درون Ùˆ بیرون از ØØ²Ø¨ØŒ کنار نهادن مقوله «سانترالیسم دمکراتیک» از ساختار تشکیلاتی ØØ²Ø¨ دمکراتیک مردم ایران Ú©Ù‡ بقول بابک جامه‌ای بود Ú©Ù‡ لنین بر قامت استبداد شرقی Ø§ØØ²Ø§Ø¨ پوشانده بود. با این امید Ú©Ù‡ ساختمان یک ØØ²Ø¨ نوین چپ، آزادی خواه Ùˆ ملی را بنا نهد، شروع به ÙØ¹Ø§Ù„یت نمود. جدای از ÙØ¹Ø§Ù„یت‌های بابک در ØØ²Ø¨ دمکراتیک مردم ایران، او همیشه بدنبال ایجاد یک جبهه بزرگ از جمهوری‌خواهان نیز بوده است. این تلاش‌ها Ú©Ù‡ سال‌ها پیش به ابتکار شادروان عبدالرØÙ…Ù† قاسملو، دبیرکل وقت ØØ²Ø¨ دمکرات کردستان ایران آغاز شده بود، گرچه در آن دوران به نتیجه‌ای نرسید، اما بعدها به تشکیل Ø§ØªØØ§Ø¯ جمهوری‌خواهان ایران منتهی شد Ú©Ù‡ بابک یکی از بنیانگذاران اصلی این Ø§ØªØØ§Ø¯ بود Ùˆ در هر دو همایش اول Ùˆ دوم به عضویت شورای هماهنگی آن برگزیده شد. او در تدوین بسیاری از اسناد Ø§ØªØØ§Ø¯ جمهوری‌خواهان سهم بسزایی داشته است. ÙˆÛŒ همواره در تعری٠راه ØÙ„ÛŒ برای مساله اقوام در ایران بطور جدی کوشیده Ùˆ همچنان به این کوشش ادامه می‌دهد.
بابک امسال هشتاد ساله شد. او هنوز همپای تمام رÙقای میانسال Ùˆ جوان خود کار می‌کند Ùˆ گاه بسیار بیشتر از آنها، Ùˆ همچنان با شور Ùˆ شوق ÙØ±Ø§ÙˆØ§Ù†. تجربه سال‌های زندگی بابک تجربه گرانقیمتی است Ú©Ù‡ انتقال آن به نسل‌های پس از او بسیار آموزنده است. بابک یکی از معدود چهره‌هایی است Ú©Ù‡ در میدان سیاست ایران با بیش از شصت ‌سال سابقه مبارزاتی همچنان به ÙØ¹Ø§Ù„یت سیاسی ادامه می‌دهد. او در Ø·ÛŒ این سال‌ها در نقد مبانی لنینیسم، Ù…Ø¨Ø§ØØ« مربوط به مساله ملی Ùˆ اقوام، خاطرات مهاجرت Ùˆ نقد Ùˆ بررسی ÙØ¹Ø§Ù„یت ØØ²Ø¨ توده ایران مطالب بسیاری بصورت مقاله Ùˆ کتاب منتشر کرده است. Ú¯ÙØªÚ¯ÙˆÛŒ زیر ØØ§ØµÙ„ ØµØØ¨ØªÛŒ است Ú©Ù‡ چند روز پیش به مناسبت هشتادمین سال تولد بابک با ایشان داشتم.
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: بابک گرامی، اول از همه تولد هشتادسالگی را به شما صمیمانه تبریک می‌گویم Ùˆ برایت سلامت Ùˆ تندرستی آرزو می‌کنم. شما بیشتر از شصت سال به عنوان یکی از چهره‌های ÙØ¹Ø§Ù„ سیاسی در کشور ما ÙØ¹Ø§Ù„یت کردي. دوره‌های پر از التهاب Ùˆ نگرانی Ùˆ گاه همراه با پیروزی Ùˆ شادمانی، شاهد تØÙˆÙ„اتی بوده‌ای Ú©Ù‡ در تاریخ کشور ما Ùˆ در منطقه تاثیراتش بسیار ÙØ±Ø§ØªØ± از تاثیر Ù„ØØ¸Ù‡ آن بوده است. در تمام دوره‌های اشغال ایران Ùˆ سقوط دیکتاتوری رضا‌خان در جنگ جهانی دوم تا اوج قدرتگیری نهضت ملی به رهبری دکتر Ù…ØÙ…د مصدق Ùˆ جریان ملی شدن صنعت Ù†ÙØª Ùˆ سپس کودتای ضد ملی Û²Û¸ مرداد، دوران تØÚ©ÛŒÙ… استبداد Ù…ØÙ…درضا شاهی تا پیروزی انقلاب بهمن ÛµÛ· Ùˆ از آغاز شکلگیری ØÚ©ÙˆÙ…ت دینی رهبری Ø±ÙˆØØ§Ù†ÛŒÙˆÙ† در ایران Ùˆ تمام دوران پس از آن تا به امروز ÙØ¹Ø§Ù„ بوده‌ای.
اولین پرسش‌ام اینست Ú©Ù‡ این Ú†Ù‡ انگیزه‌ای است Ú©Ù‡ در طول این شصت سال با اینهمه ÙØ±Ø§Ø²Ùˆ نشیب شما را هنوز در میدان ÙØ¹Ø§Ù„یت سیاسی ایران همچنان پابرجا Ù†Ú¯Ù‡ داشته است. Ùˆ اکنون در هشتاد سالگی در میدان سیاست Ú†Ù‡ Ø§ØØ³Ø§Ø³ÛŒ داری؟
بابک امیرخسروی: ازهمان دوران شباب، ازسن چهارده پانزده سالگی Ú©Ù‡ به اÙکار Ú†Ù¾ گرائیدم، هیچ چیز جز بیزاری ازظلم Ùˆ بی‌عدالتی ومیل شدید برای برطر٠کردن آن‌ها، Ù…ØØ±Ú© من نبود. البته درآن ایام، از همه این مقوله‌ها تنها یک تصورخام Ùˆ ابتدائی داشتم. استبداد هم درنظرم، ظلم تلقی Ù…ÛŒ شد! بتدریج Ú©Ù‡ اÙکارم Ø´Ú©Ù„ Ù…ÛŒâ€ŒÚ¯Ø±ÙØª ÙˆÚ©Ù… Ú©Ù… بر دانشم Ù…ÛŒ Ø§ÙØ²ÙˆØ¯ØŒ همین انساندوستی Ùˆ میل به برقراری عدالت اجتماعی، همچنان عامل پایداری من در راهی بود Ú©Ù‡ در آغاز به طور خام در وجدانم لانه کرده بود. هر Ú†Ù‡ آگاه‌تر می‌شدم به عمق آن بیشتر Ù¾ÛŒ می‌بردم؛ عوامل وعاملان اجتماعی آن را بهتر می‌شناختم وبه ضرورت وجود یک نیروی اجتماعی برای پیکارعلیه آن Ùˆ ایجاد جامعه‌ای ÙØ§Ø±Øº ازظلم Ùˆ بی‌عدالتی واقÙ‌تر می‌شدم. درهمین راستا بود Ú©Ù‡ از۱۷ سالگی به ØØ²Ø¨ توده ایران پیوستم. درست‌تر بگویم، به قول شادروران خلیل ملکی: ØØ²Ø¨ توده ایران مرا انتخاب کرد! زیرا ØØ²Ø¨ توده ایران تنها کانونی بود Ú©Ù‡ هر انسان ترقی‌خواه وعدالت‌جو را در خود جای می‌داد وجلب می‌کرد.
البته Ø´Ø±Ø Ù…Ø§Ø¬Ø±Ø§Ù‡Ø§ØŒ Ù…ØÛŒØ· خانواده ورویدادهائی Ú©Ù‡ درآن سال‌های پس Ø§Ø²ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ استبداد رضا شاه در کشورمی‌گذشت Ùˆ همه نوجوانان کشور ما را ØªØØª تاثیر قرارمی‌داد، می‌گذرم، زیرا در ØÙˆØµÙ„Ù‡ این Ù…ØµØ§ØØ¨Ù‡ کوتاه نمی‌گنجد.
بعدها، دردوران «مهاجرت سوسیالیستی»، اصطلاØÛŒ Ú©Ù‡ بین ما متداول بود Ùˆ مضمونی طنزآمیز Ùˆ تلخ داشت، عامل پاسداری ازاستقلال ایران وتمامیت ارضی کشور، به انگیزه های انساندوستانه وعدالت‌جویانه قبلی من اضاÙÙ‡ شد وکم‌کم به عامل اصلی در ماندنم در ØØ²Ø¨ توده ایران مبدل گردید!
درکشورهای «سوسیالیستی» بودم Ú©Ù‡ بتدریج Ù¾ÛŒ بردم، دولت شوروی را Ú©Ù‡ در جوانی پشتیبان بی شائبه استقلال Ùˆ تمامیت ارضی ایران می‌پنداشتیم، دست Ú©Ù…ÛŒ از رقبای امپریالیستی انگلیس Ùˆ آمریکا ندارد! یقین ØØ§ØµÙ„ کردم Ú©Ù‡ Ø§ØªØØ§Ø¯ جماهیر شوروی سوسیالیستی نیز از همان قانونمندی‌های یک ابر دولت پیروی می‌کند، Ùˆ بدبختانه همان تمایلات توسعه‌طلبانه دیگردولت‌ها‌ی بزرگ را در سر می‌پروراند. با این ØªÙØ§ÙˆØª Ú©Ù‡ او با Ø³Ù„Ø§Ø Ø§ÛŒØ¯Ø¦ÙˆÙ„ÙˆÚ˜ÛŒ وارد میدان شده است Ùˆ عزم دارد با Ø³ÙˆØ¡Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ Ø§Ø²Ø§ØØ³Ø§Ø³Ø§Øª بی شائبه Ùˆ علاقه صادقانه توده‌ای‌ها به«میهن پرولتاریای پیروزجهان»، Ú©Ù„ ØØ²Ø¨ توده ایران را همچون ابزاري برای پیشبرد سیاست‌های سلطه‌جویانه وتوسعه‌طلبانه خود درایران، Ù…ÙˆØ±Ø¯Ø³ÙˆØ¡Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ قرار دهد. با غم واندوه می‌دیدم، ارزش‌های والای انسانی، نظیر: برابری و‌ برادری Ùˆ همبستگی میان Â«Ø§ØØ²Ø§Ø¨ برادر» ازدید آنها جزسلطه Â«ØØ²Ø¨ برادر بزرگ » معنا Ùˆ هدÙÛŒ ندارد. من از روند وابستگی ÙØ²Ø§ÛŒÙ†Ø¯Ù‡ رهبری ØØ²Ø¨ توده ایران به شوروی Ú©Ù‡ در «مهاجرت سوسیالیستی» ابعاد خطرناکی به خود Ú¯Ø±ÙØªØŒ بیمناک بودم Ùˆ آن را «ام العیوب» می‌دانستم Ùˆ بر زبان می‌آوردم.
آرزوی من استقلال ØØ²Ø¨ Ùˆ بریدن بند نا٠وابستگی بود. آرزوئی Ú©Ù‡ عاقبت با انشعاب Ø§Ø²ØØ²Ø¨ توده ایران Ùˆ تاسیس ØØ²Ø¨ دموکراتیک مردم ابران جامه عمل پوشید. سلسله مقاله‌های من در نقد لنینیسم Ùˆ درک لنینی ازدموکراسی؛ درنقد انترناسیونالیسم پرولتری Ú©Ù‡ خاستگاه ایدئولوژیکی این وابستگی بود، به قصد کشاندن این مسائل در گستره Ú†Ù¾ ایران بود.
خوشبختانه با ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ نظام جهنمی«سوسیالیسم واقعا موجود» این خطرازمیان Ø±ÙØª. اما وجوه دیگر، یعنی همان پیکار برای آزادی وعدالت اجتماعی Ùˆ ایجاد یک Ú†Ù¾ مدرن آزادی خواه Ù€ ملی، همچنان مشغله ذهنی اصلی من بوده است. ظلم Ùˆ بی‌عدالتی ÙˆÙقدان آزادی Ú©Ù‡ ازچهارده سالگی مرا به این راه کشاند، بدبختانه هم چنان استمرار دارد. Ùˆ در هشتاد سالگی نیز مرا برای پیکار سیاسی برمی‌انگیزد.
این هاست آن عواملی Ú©Ù‡ «هنوز هم در هشتادسالگی مرا در میدان سیاسی ایران همچنان ÙØ¹Ø§Ù„ Ùˆ پابرجا Ù†Ú¯Ù‡ داشته است».
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: شما شاهد Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ نسلی از جوانان ما به سوسیالیسم بودی. Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒâ€ŒØ§ÛŒ Ú©Ù‡ گاه تا Ù†ÙÛŒ کامل Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ ملی ایرانی Ùˆ هویت ملی ما پیش Ù…ÛŒâ€ŒØ±ÙØª Ùˆ ØØªÛŒ گاه تا مزدوری Ùˆ جاسوسی برعلیه رÙقای سابق کشیده شد. تجربه شما Ùˆ دیگر دوستان از زندگی در کشورهای سوسیالیستی سابق بسیاری از این موارد را بازگو کرده است Ú©Ù‡ بدترین اشکال آن را در برخی شخصیت‌های ÙØ±Ù‚Ù‡ در باکو در خاطرات شما در کتاب «مهاجرت سوسیالیستی» شاهد هستیم. امروز ما شاهد نوعی دیگر از Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ شده‌ایم. Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ به نظام‌های لیبرال غربی. خطر این Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ جدید را تا Ú†Ù‡ اندازه جدی می‌بینی Ùˆ نتایج آن Ùˆ شباهت آن را با Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ به سوسیالیسم در اشکال گذشته آن چگونه ارزیابی می‌کنی؟
بابک امیرخسروی: قبل از‌ هر چیز، یادآوری یکی دو نکته مهم را ضروری می‌دانم. جوانان نسل من Ùˆ شما به خاطر Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ به سوسیالیسم نبود Ú©Ù‡ به بیراهه Ø±ÙØªÙ†Ø¯. Ùˆ یا برخی عملا نقش مزدوری بیگانه Ùˆ جاسوسی علیه رÙقای سابق خود را برعهده Ú¯Ø±ÙØªÙ†Ø¯. عیب از Ù†ÙØ³ سوسیالیسم نبود. بدبختی آنجاست Ú©Ù‡ ما نه Ø´ÛŒÙØªÙ‡ØŒ بل ÙØ±ÛŒÙته لنینیسم و«سوسیالیسم روسی» شدیم Ú©Ù‡ سنخیتی با سوسیالیسم آرمانی ما نداشت. ولی نه تنها ما، بل، جهانیان این دو را یکی Ú¯Ø±ÙØªÛŒÙ… Ùˆ به ØÙ…ایت Ùˆ ستایش از آن برخاستیم. گوهر سوسیالیسم آرمانی ما، آزادی تمام عیار Ùˆ نظام مبتنی بر دموکراسی گسترده بود، نه آن رژیم توتالیتاریستی چنگیزخانی.
ازآنجا Ú©Ù‡ درباره این موضوعات وسرنوشت ØØ²Ø¨ توده ایران سوء ØªÙØ§Ù‡Ù…ات وتا ØØ¯ÛŒ بدÙهمی Ú©Ù… نیست، از ÙØ±ØµØª Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ کرده، Ú©Ù…ÛŒ روی موضوع Ù…Ú©Ø« می‌کنم. طبق نظریه مارکس، پیش بینی می‌شد Ú©Ù‡ سوسیالیسم پنداری وی، درکشورهای Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØªÙ‡ سرمایه‌داری وآن هم همزمان، ولااقل درچند کشور بزرگ صنعتی پیروز گردد. کشورهائی Ú©Ù‡ درآن، دموکراسی جا Ø§ÙØªØ§Ø¯Ù‡ باشد Ùˆ به ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ عمومی مبدل گردیده باشد! ولی نه درکشورعقب مانده‌ای نظیرروسیه، با Û¸Û° درصد دهقان عقب مانده‌ی موژیک وتوده‌های بیسواد وبیگانه با ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ دموکراسی. چگونه ممکن بود ازدرون نظام مبتنی بر جباریت آسیائی تزارها ومغول‌ها Ú©Ù‡ Ø·ÛŒ سده‌ها Ø¬Ø§Ø§ÙØªØ§Ø¯Ù‡ بود، با یک ضربت ناگهانی در اکتبر Û±Û¹Û±Û· جامعه‌ای آزاد Ùˆ دموکرات ÙØ±Ø§Ø±ÙˆÛŒØ¯ØŸ لذا آن Ú†Ù‡ درنوامبر Û±Û¹Û±Û· در روسیه رخ داد، Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ یک انقلاب سوسیالیستی نبود. بل، یک کودتای نظامی بدست بلشویک‌ها برای کسب قدرت بود. بدبختی آنجاست Ú©Ù‡ کمونیست‌های سراسر جهان، Ùˆ نیز Ú†Ù¾ کمونیستی ایران، روی کارآمدن بلشویک‌ها درروسیه را کسب ØØ§Ú©Ù…یت کارگران Ùˆ دهقانان دریک ششم کره ارض پنداشته وبه ØÙ…ایت از آن برخاستند. به قول تو: Ø´ÛŒÙØªÙ‡ آن شدند. درمورد ایران باید به این واقعیت نیزتوجه کرد Ú©Ù‡ این Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ گسترده‌تر بود. با روی کارآمدن بلشویک‌ها به رهبری لنین درروسیه، قرارداد استعماری Û±Û¹Û±Û¹ وثوق‌الدوله به طورنهائی منØÙ„ شد؛ قرار دادها Ùˆ امتیازات روسیه تزاری درایران لغوگردید؛ ارتش انگلیس ازایران خارج شد؛ ایران Ú©Ù‡ تقریبا به نیمه‌مستعمره تبدیل شده بود، استقلال خود را Ø¨Ø§Ø²ÛŒØ§ÙØª. به همین جهت نظام جدید در روسیه شوروی ازسوی ملی‌گراها وهمه مردم Ùˆ روشنÙکران، نویسندگان وشعرای کشور نیز با شادمانی Ùˆ شور Ùˆ هیجان مورد استقبال قرار Ú¯Ø±ÙØª.
چپ‌ها، سوسیال دموکرات‌ها وکمونیست‌های ایرانی، به طریق اولی Ùˆ با ØØ³Ø§Ø³ÛŒØª Ùˆ Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ بیشتر، به استقبال آن Ø±ÙØªÙ†Ø¯. زیرا خود را جزو خانواده بزرگ جهانی می‌دیدند Ú©Ù‡ اینک در یک ششم کره زمین پیروز شده است. بی‌توجهی به این زمینه‌ها Ùˆ داده‌هاست Ú©Ù‡ برخی «مورخین» سطØÛŒ Ùˆ مغرض را به داوری‌های یک سویه Ùˆ نادرست در مورد ØØ²Ø¨ توده ایران Ùˆ سرگذشت او Ùˆ بازیگرانش، می‌کشاند.
هرگزازمخیله بنیانگذاران ØØ²Ø¨ توده ایران Ùˆ نسل من Ùˆ بعد از من نمی‌گذشت Ú©Ù‡ دولت «سوسیالیستی» شوروی به مانند روسیه تزاری چشم طمع به ایران دوخته Ùˆ در خواب Ùˆ خیال تØÙ‚Ù‚ رویاهای پطرکبیر برای دستیابی به آب‌های گرم خلیج ÙØ§Ø±Ø³ است!
علاقه Ùˆ به Ú¯ÙØªÙ‡ شما "Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ" جوانان ما به شوروی Ú©Ù‡ «اولین میهن پرولتاریای پیروزمند» تبلیغ می‌شد، Ø¯Ø±Ù†ÙØ³ خود بیگانه‌پرستی نبود. ØµØØ¨Øª ازهمبستگی بود، نه وابستگی! ØØ²Ø¨ توده ایران در ابتدا به گونه ØØ²Ø¨ Ú†Ù¾ دموکرات Ù€ ملی پا به ØÛŒØ§Øª گذاشت. من در نوشته جداگانه Ú©Ù‡ به زودی منتشر خواهد شد به این موضوع خواهم پرداخت. توده‌ای‌ها وپایه‌گذاران ØØ²Ø¨ØŒ عموما Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ ایراندوست وعمیقا به استقلال Ùˆ تمامیت ارضی ایران پایبند بودند. برای آشنائی با ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ùˆ درک پایه‌گذاران ØØ²Ø¨ØŒ من جمله‌ای ازسرمقاله روزنامه رهبر، ارگان کمیته مرکزی بتاریخ۱۷ اسÙند Û±Û³Û²Û² را شاهد Ù…ÛŒ آورم، تا نسل جوان امروزی Ú©Ù‡ از گذشته بی‌خبر است، بداند Ú©Ù‡ ما Ú†Ù‡ بودیم Ùˆ Ú†Ù‡ شدیم: «... ما دوستی خود را Ú†Ù‡ با بریتانیا ÙˆÚ†Ù‡ با شوروی، مشروط به یک شرط می‌کنیم. Ùˆ آن این Ú©Ù‡ این دولت‌ها Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ خود را در ØØ¯ÙˆØ¯ Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ ملی ما، در ØØ¯ÙˆØ¯ ارتقا وسعادت عمومی ما ØÙظ کنند. Ú©Ù‡ این دو دولت ØØ§Ù…ÛŒ هیچ‌گونه سیاست ارتجاعی یا Ø§ÙØ±Ø§Ø·ÛŒ در ایران نباشند ... ما هر روز Ú©Ù‡ Ø§ØØ³Ø§Ø³ کنیم همسایه شمالی ما برخلا٠تصور ما می‌خواهد در ایران Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ استعماری برای خود ÙØ±Ø¶ نماید، یا قصد آن را داشته باشد Ú©Ù‡ رژیم خود را به زور بر ملت ایران تØÙ…یل کند، یا بخواهد ایران را منضم به خاک خود سازد، ما با این روش‌ها سخت مبارزه خواهیم کرد»!(تکیه ازمن است)
طنزتاریخ است Ú©Ù‡ تقریبا یک سال پس از اعلام سیاست خارجی Ùوق‌الذکر ØØ²Ø¨ØŒ دولت شوروی با اعزام هیات اقتصادی Ú©Ø§ÙØªØ§Ø±Ø§Ø¯Ø²Ù‡ به تهران برای تقاضای امتیاز Ù†ÙØª شمال، اولین گام علنی را برای کشاندن ØØ²Ø¨ به دنباله‌روی برداشت. شوروی‌ها با Ø³ÙˆØ¡â€ŒØ§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ از Ø§ØØ³Ø§Ø³Ø§Øª صادقانه Ùˆ ایمان بی‌شائبه توده‌ای‌ها، ØØ²Ø¨ را بتدریج بسوی یک جریان سیاسی وابسته سوق دادند Ùˆ به آلتی برای پیشبرد سیاست خارجی آزمندانه Ùˆ توسعه‌طلبانه خود مبدل ساختند.
ØØ²Ø¨ توده ایران تاسال Û±Û³Û²Û· Ú©Ù‡ یک ØØ²Ø¨ علنی بود، یک سیاست Ùˆ راه Ùˆ روش را دنبال می‌کرد. وپس ازشبه کودتای Û±Ûµ بهمن Û±Û³Û²Û· Ú©Ù‡ ØØ²Ø¨ غیرقانونی Ùˆ زیرزمینی شد؛ اما به ویژه پس Ø§Ø²ÙØ§Ø¬Ø¹Ù‡ Û²Û¸ مرداد Ùˆ سرکوب‌های هلاکت‌بار‌ و«مهاجرت لعنتی سوسیالیستی»، یک سیاست Ùˆ راه Ùˆ روش بکلی دیگر! درآن سال‌ها، ØØ²Ø¨ توده ایران یک ØØ²Ø¨ Ú†Ù¾ دموکرات، Ø±ÙØ±Ù…یست، Ø·Ø±ÙØ¯Ø§Ø±Ù‚انون اساسی Ùˆ سلطنت مشروطه بود. ØØ²Ø¨ توده ایران درمجلس چهاردهم نماینده داشت Ùˆ ØØªÛŒ در دولت ائتلاÙÛŒ قوام شرکت جست.
پس ازغیرقانونی کردن ØØ²Ø¨ Ùˆ در دوران ÙØ¹Ø§Ù„یت‌های زیرزمینی بود Ú©Ù‡ برای اولین بار، درسال Û±Û³Û³Û°/Û³Û± رهبری ØØ²Ø¨ دریک سند تØÙ„یلی خود را Â«ØØ²Ø¨ مارکسیست Ù€ لنینیست» اعلام کرد. Ø·ÛŒ بیش از دو دهه، دردوران «مهاجرت سوسیالیستی»، آنگاه Ú©Ù‡ رهبری ØØ²Ø¨ دیگر ارتباط جدی Ùˆ ملموسی با کشور Ùˆ مردم نداشت؛ زمانی Ú©Ù‡ بقاء ØØ²Ø¨ Ùˆ زندگی اعضا Ùˆ خانواده رهبری Ùˆ بخش اصلی کادرهای رهبری، در گرو معاضدت شوروی‌ها بود، روند وابستگی ØØ²Ø¨ به شوروی Ø´Ú©Ù„ نهائی به خود Ú¯Ø±ÙØª. بباور من Ùˆ با شناختی Ú©Ù‡ از نزدیک با رهبران ØØ²Ø¨ دارم، Ø§Ú¯Ø±ØØ²Ø¨ همچنان علنی Ùˆ قانونی در کشور باقی می‌ماند Ùˆ سرکوب نمی‌شد، نه مهاجرتی پیش می‌آمد Ùˆ نه وابستگی به آن درجه Ùˆ با عواقب ناخوشایندی Ú©Ù‡ در پرسش تو Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯ØŒ Ø´Ú©Ù„ Ù…ÛŒâ€ŒÚ¯Ø±ÙØª.
من بارها Ú¯ÙØªÙ‡â€ŒØ§Ù… Ú©Ù‡ معرÙÛŒ وتبلیغ Ø§ØªØØ§Ø¯ شوروی به جهانیان، این رژیم بغایت توتالیتر، Ø³ÙØ§Ú© وسرکوب‌گر، به عنوان رژیمی Ú©Ù‡ درآن، انسان‌ها کاملا آزاد Ùˆ برابرند؛ Ùˆ آرمان های مارکس Ùˆ انگلس درآنجا تØÙ‚Ù‚ ÛŒØ§ÙØªÙ‡ است، بزرگ‌ترین دروغ تاریخ به پهنای سرزمین روسیه شوروی Ùˆ ÙØ±ÛŒØ¨ مردم خودی Ùˆ جهانیان بود. درسال های Û±Û¹Û³Û¶/Û³Û· دورانی Ú©Ù‡ Ø®Ùقان سیاسی بیداد می‌کرد Ùˆ دراردوگاه‌های کار اجباری، ميلیون ميلیون انسان شری٠و بی‌گناه در اثر کار Ø·Ø§Ù‚Øªâ€ŒÙØ±Ø³Ø§ØŒ در سرمای چهل پنجاه درجه زیر ØµÙØ± Ùˆ کم‌غذائی، آرام آرام جان Ù…ÛŒ سپرد، درست در آن سال‌ها، سرودی ورد زبان‌ها کردند Ú©Ù‡ شبانه روز از رادیو پخش می‌شد Ùˆ مردم تخدیرشده شوروی نیز در جشن‌ها Ùˆ گردهمائی‌ها باشور Ùˆ شع٠و باور کاذب، آن را می‌سرودند، Ú˜Ø±ÙØ§ÛŒ این ÙØ±ÛŒØ¨ جمعی را می‌رساند! ترجیع‌بند این سرود Ú©Ù‡ به یادم مانده است، زیرا هر وقت می‌شنیدم دچار ØÛŒØ±Øª می‌شدم، پس ازتجلیل ازعظمت میهن کبیر، چنین بود: «من کشور دیگری در جهان سراغ ندارم Ú©Ù‡ در آنجا انسان این چنین آزادانه Ù†ÙØ³ می‌کشد»!
Ú†Ù¾ های ایران تنها قربانی Ùˆ ÙØ±ÛŒØ¨â€ŒØ®ÙˆØ±Ø¯Ù‡ «سوسیالیسم واقعا موجود» نبودند. از کره Ùˆ ژاپن Ùˆ چین Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ تا اروپا Ùˆ تمام قاره آمریکا، همه جا کمونیست‌ها ÙØ±ÛŒÙته آن شدند وهزینه آن را پرداختند. وقتی موریس تورز، دبیرکل ØØ²Ø¨ کمونیست ÙØ±Ø§Ù†Ø³Ù‡ درنطق خود پس ازجنگ جهانی دوم ÙØ±ÛŒØ§Ø¯ می‌کشد: اگر ارتش سرخ به دروازه‌های پاریس برسد، ما دروازه‌ها را به روی او می‌گشائیم، عمق این تراژدی جهانی را می‌رساند.
من ازاین جهت روی موضوع انگشت گذاشتم تا ماجراهای Ú†Ù¾ ایران با«سوسیالیسم واقعا موجود»، با همه پیامد‌های غم‌انگیزی Ú©Ù‡ یادآوری کردی، باعلاقه صادقانه آنها به سوسیالیسم Ùˆ آرمان‌های بشردوستانه وعدالت‌جویانه آن، Ú©Ù‡ هنوز هم ØÙ‚انیت Ùˆ Ø·Ø±ÙØ¯Ø§Ø± دارد، همسان Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ نشود Ùˆ مخدوش نگردد.
Ùˆ اما درباره Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ جوانان به نظام‌های لیبرال غربی، به ویژه در میان مبارزان سیاسی با گذشته Ú†Ù¾ لنینیستی، Ú©Ù‡ درپرسش‌ات بود Ùˆ مقایسه کرده بودی. به گمانم این گرایش جدید، ØªØ§ØØ¯Ø²ÛŒØ§Ø¯ÛŒØŒ بازتاب ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ نظام شوروی Ùˆ هیچ Ùˆ پوچ شدن باورهای کاذب آن‌هاست. نبرد «که برکه» Ú©Ù‡ بیش Ø§Ø²Ù‡ÙØªØ§Ø¯ سال طول کشید، بالاخره به پیروزی قاطع نظام سرمایه‌داری ورژیم‌های لیبرال غرب انجامید. لیبرالیسم غربی خلائی را Ú©Ù‡ در ذهن این جوانان بوجود آمده است، پر می‌کند Ùˆ جوانان را به سوی خود جذب می‌کند. زیرا ارزش‌هائی نظیر آزادی Ùˆ یا وجود دمکراسی در این کشورها، خواست همیشگی آنها ØØªÛŒ در زمان توهم‌شان نسبت به شوروی Ùˆ بدÙهمی‌شان از این Ù…ÙØ§Ù‡ÛŒÙ… بوده است.
واقعیت این است Ú©Ù‡ ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ شوروی، تنها لنینیسم را زیرسوال نبرد. بل برخی ازنظریات پایه‌ای مارکس نیز زیر سوال Ø±ÙØªÙ‡ است. نه تنها کمونیست‌ها د‌ر کشورهای سرمایه‌داری Ú©Ù‡ به طورغم‌انگیزی در صØÙ†Ù‡ سیاسی این کشورها، به ØØ§Ø´ÛŒÙ‡ رانده می‌شوند، بل Ø§ØØ²Ø§Ø¨ سوسیال دموکرات پرقدرت نیز در بسیاری از این کشورها، ناتوان از ارائه برنامه Ùˆ کارپایه‌ای هستند Ú©Ù‡ بتواند به طورجدی Ùˆ اصیل، به چالش جهان سرمایه‌داری برود؛ جهانی Ú©Ù‡ از همیشه پرقدرت‌تر شده Ùˆ دنیا را بسوی یک قطبی شدن می‌راند. شکست اخیر نامزد ØØ²Ø¨ سوسیالیست ÙØ±Ø§Ù†Ø³Ù‡ØŒ این مشكل را به نمایش گذاشت. لذا در چنین شرایطی، پیدایش چنین گرایشاتی درمیان ایرانیان امري طبیعی است.
تا هنگامی Ú©Ù‡ Ú†Ù¾ آزادی خواه Ùˆ ملی ایران نتواند کارپایه واقع بینانه وکارساز Ùˆ مردم‌پسندی منطبق با وضعیت اجتماعی Ù€ اقتصادی Ùˆ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ ایران تدوین کند Ùˆ بر مبنای آن، به تجهیز Ùˆ تشکل آن‌ها بپردازد، وبه نیروی موثر Ùˆ معتبری در کشور مبدل گردد، نمی‌توان با تبلیغات Ùˆ Ø§ÙØ´Ø§Ú¯Ø±ÛŒâ€ŒÙ‡Ø§ وشعاردادن‌ها، جلو چنین گرایشاتی را Ú¯Ø±ÙØª. خطر در این نیست Ú©Ù‡ عده‌ای گرایشات لیبرالیسم غربی ÛŒØ§ÙØªÙ‡â€ŒØ§Ù†Ø¯. خطر واقعی در نبود چنین کارپایه سیاسی، اجتماعی Ù€ اقتصادی Ùˆ Ùقدان یک جریان Ú†Ù¾ آزادیخواه Ø±ÙØ±Ù…یست نیرومند است.
ما Ù…ØªØ£Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ در گذشته، با این آموزش لنین درباره نظام‌های لیبرال غربی خو Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ Ùˆ به آن باورداشتیم، Ú©Ù‡ درجوامع سرمایه‌داری وجمهوری‌های دموکراتیک، «دموکراتیسم همواره درچارچوب تنگ سرمایه‌داری Ù…ØØµÙˆØ± است. Ùˆ بدین جهت همیشه در ماهیت امر، دموکراسی برای اقلیت، یعنی Ùقط برای طبقات توانگر، Ùقط برای ثروتمندان است. درجامعه سرمایه‌داری، آزادی تقریبا همیشه به همان گونه‌ای است Ú©Ù‡ درجمهوری‌های یونان باستان بود. یعنی آزادی برای برده داران» (لنين: دولت وانقلاب. ÙØ§Ø±Ø³ÛŒØŒ ØµÙØÙ‡ 69) Ùˆ یا: « دموکراسی چیزی جز پرده ساتر، کاملا ریاکارانه‌ی دیکتاتوری بورژوازی نیست ... همه Ú¯ÙØªØ§Ø±Ù‡Ø§ درباره رأی همگانی، درباره اراده مردم، درباره انتخاب کنندگان، یک دروغ خالص اند.» (گزارش به دومین کنگره سندیکاهای روسیه).
Ú†Ù¾ ایران Ù…ØªØ£Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ با این ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ùˆ درک از دموکراسی خو Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ بود. ولی آیا این است واقعا ماهیت نظام‌های لیبرال غربی؟ طبیعی است Ú©Ù‡ پس Ø§Ø²ÙØ§Ø´ شدن ماهیت توتالیتاریستی شوروی Ùˆ دیگر کشورهای به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø³ÙˆØ³ÛŒØ§Ù„ÛŒØ³ØªÛŒØŒ جوانان Ùˆ ÙØ±Ù‡ÛŒØ®ØªÚ¯Ø§Ù† درطی٠چپ کشور ما، به ویژه قاطبه آن Ú©Ù‡ در گذشته با عینک لنینی به مسائل می‌نگریستند، ولی امروزه عمیقا به Ø¢ زادی ودموکراسی وعدالت اجتماعی می‌اندیشیدند، ØØ§Ù„ا با نگاه تازه Ùˆ اØÛŒØ§Ù†Ø§ با Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ به جنبه‌های مثبت نظام‌های لیبرال غربی بنگرند. وبخشی ازخواست‌های خود را در زمینه آزادی‌های ÙØ±Ø¯ÛŒ Ùˆ جمعی Ùˆ دموکراسی در این نظام‌ها بیابند. به نظر من تا این ØØ¯ØŒ یعنی توجه به جنبه‌های سیاسی نظام‌های لیبرال غربی ایرادی ندارد Ùˆ خطری نیست Ú©Ù‡ موجب نگرانی بشود. چنانچه عرض کردم باید نگران خلائی بود Ú©Ù‡ پس Ø§Ø²ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ نظام «سوسیالیسم واقعا موجود» پیدا شده است.
ازاین منظر، به باور من، مقایسه این Â«Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒÂ» با Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ گذشته ما، قیاس مع Ø§Ù„ÙØ§Ø±Ù‚ است. به ویژه آن Ú©Ù‡ به نظرم، این Â«Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒÂ»ØŒ سلیقه‌ای است نه ایدئولوژیک Ú©Ù‡ به وابستگی بیانجامد. لذا از آن می‌گذرم. Ùقط اضاÙÙ‡ کنم، آن Ú†Ù‡ به گمان من باید اساسا از آن پرهیز کرد، Ù†ÙØ³ Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ به هر چیز Ùˆ هر جریان Ùˆ هر شخصیت است، ولو هر قدر آن شخص بزرگوار باشد. زیرا Â«Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒÂ» تعقل را از انسان سلب می‌کند Ùˆ به ایدئولوژی مبدل می‌گردد Ùˆ زیانبار است.
مهم Ùˆ اساسی پرهیز از تقلید Ùˆ الگوبرداری از دیگران Ùˆ Ø´ÛŒÙØªÚ¯ÛŒ به این Ùˆ آنست. می‌خواهد از شرق، به روال گذشته باشد یا از غرب، چنانچه مد امروزاست. اگر Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ درگذشته معمول ما نقل قول ازلنین Ùˆ استالین Ùˆ گاه از مارکس بود تا ØØ±Ù خود را به کرسی بنشانیم Ùˆ دهن ØØ±ÛŒÙ را ببندیم. ØØ§Ù„ا آن Ú†Ù‡ رایج است Ùˆ در بسیاری از نوشته‌ها Ùˆ سخنرانی‌ها، به ویژه درداخل کشورمشاهده می‌شود، نقل قول از کانت Ùˆ پوپر Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ دیگر متÙکران Ù…ØØ¨ÙˆØ¨ غرب است. Ù…Ù„Ø§ØØ¸Ù‡ می‌کنی Ú©Ù‡ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ همانست، تنها عقل Ù…Ù†ÙØµÙ„‌ها Ùˆ مرجع‌ها تغییر ÛŒØ§ÙØªÙ‡â€ŒØ§Ù†Ø¯.
خلق را تقلیدشان بر باد داد /‌ ای دوصد لعنت بر این تقلید باد
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: چگونه شد Ú©Ù‡ Ú†Ù¾ را انتخاب کردی؟ آیا انتخاب دیگری در آن دوران وجود نداشت؟ آیا اگر با تجربه امروز به گذشته بازگردی، انتخابت Ú†Ù‡ خواهد بود؟
بابک امیرخسروی: درپاسخ به پرسش یکم، تا ØØ¯ÛŒ به آن پرداخته ÙˆØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù… Ú©Ù‡ چرا به طورکلی Ú†Ù¾ را برگزیدم. اما چرا به ØØ²Ø¨ توده ایران پیوستم؟ واقعیت این است Ú©Ù‡ دردهه بیست، به ویژه تا آستانه نهضت ملی شدن صنعت Ù†ÙØªØŒ ØØ²Ø¨ Ùˆ سازمان سیاسی Ú†Ù¾ دیگری موجود نبود. دردهه بيست شمسی، ØØ²Ø¨ توده ایران یگانه نیروی متشکل سیاسی Ùˆ مبارزی بود Ú©Ù‡ برای جوانان Ùˆ دانشجویان Ùˆ اهل ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ùˆ روشنÙکران ترقی‌خواه وعدالت‌جو Ùˆ دیگر اقشار جامعه جاذبه شدیدی داشت Ùˆ از بسیاری جهات واقعا بی‌همتا بود. ØØªÛŒ بعدها Ú©Ù‡ ØØ²Ø¨ زØÙ…تکشان بقائی تاسیس شد. Ùˆ خلیل ملکی Ùˆ آل‌اØÙ…د Ùˆ دیگران به آن پیوستند Ùˆ Ø±ÙˆØ ØªØ§Ø²Ù‡â€ŒØ§ÛŒ به آن دمیدند. Ùˆ سپس ØªØØª نام «نیروی سوم» به ÙØ¹Ø§Ù„یت مستقل پرداختند Ùˆ در جنبش سوسیالیستی ایران نوآوری‌ها کردند. با آن خلیل ملکی Ùˆ «نیروی سومی»ها سیاست درست Ùˆ سازنده‌ای در قبال دولت دکتر مصدق داشتند Ùˆ به قول ملکی:«تا جهنم» یار Ùˆ ÙØ§Ø¯Ø§Ø± Ùˆ ØØ§Ù…ÛŒ او باقی ماندند. ولی باز هم در مقایسه با ØØ²Ø¨ توده ایران نیروی سیاسی Ú©Ù… اهمیتی بودند. Ùˆ در تجهیز Ùˆ جلب جوانان Ùˆ روشنÙکران، هرگز بپای ØØ²Ø¨ نرسیدند. تصادÙÛŒ نیست Ú©Ù‡ بخش بزرگ اهل قلم Ùˆ شعر Ùˆ هنر به این ØØ²Ø¨ پیوستند، یا از همکاران نزدیک آن شدند. سیمین بهبهانی، ژاله اصÙهانی، اØÙ…د شاملو، هوشنگ ابتهاج، اخوان ثالث، گلشیری، سیاوش کسرائی، ÙØ±ÛŒØ¯ÙˆÙ† توللی Ùˆ... نمونه‌های آن در قلمرو شعر Ùˆ واقعا مشتی از خرواراند. دردهه بيست شمسی عضویت Ø¯Ø±ØØ²Ø¨ توده ایران Ø§ÙØªØ®Ø§Ø±Ø¨Ø²Ø±Ú¯ÛŒ بود. دانشجویان Ùˆ جوانان برای عضویت درآن بی‌تاب بودند.
بخش دوم سوالت مبتنی بر یک ÙØ±Ø¶ Ù…ØØ§Ù„ است. مگر می‌شود من به Û±Û· سالگی برگردم Ùˆ این همه تجربه Ùˆ دانش را هم Ú©Ù‡ Ø·ÛŒ این شصت سال اندوخته‌ام، با خود داشته باشم؟ دنیای پیرامونی نیز همان باشد Ú©Ù‡ در آن می‌زیسته ام؟ بنا براین Ùکر نمی‌کنم وارد شدن در این گونه Ø¨ØØ«â€ŒÙ‡Ø§ ÙØ§ÛŒØ¯Ù‡â€ŒØ§ÛŒ داشته باشد. ولی به این مناسبت، ماجرائی اززندگی‌ام را تعری٠کنم Ú©Ù‡ هنوزهم به آن می‌اندیشم ÙˆØØ³Ø±Øª می‌خورم.
وقتی دیپلم متوسطه را Ú¯Ø±ÙØªÙ…ØŒ میل شدیدی به ØªØØµÛŒÙ„ در رشته موسیقی داشتم. میل شدیدی داشتم به اروپا Ø±ÙØªÙ‡ Ùˆ در کنسرواتوار بروکسل آموزش ببینم. درآن زمان Ù…Ø³Ø§ÙØ±Øª به خارج به آسانی میسر نبود. چشم Ùˆ گوش جوانان نیزچندان بازنبود. Ú©Ù…Ú© مالی ضرورت داشت. پدرم مخال٠بود. Ù…ÛŒâ€ŒÚ¯ÙØª درس موسیقی می‌خوانی Ùˆ برمی‌گردی. مگر بهتر از صبا (ویولونیست معرو٠که استاد من بود) می‌شوی؟ آن وقت باید برای گذران زندگی درمجلس عیش Ùˆ بزم این پولدار Ùˆ آن مالک ساز بزنی تا مزدی بدهند! برو طب بخوان Ú©Ù‡ هم به درد مردم می‌رسی Ùˆ هم ØØ±ÙÙ‡ آبرومندی است! هرچه Ù…ÛŒ Ú¯ÙØªÙ…: پدر! نمی‌خواهم ساززن بشوم. قصد من آهنگسازی Ùˆ آموزش علم موسیقی است. ولی همان ØØ±Ù‌ها را بشکل دیگری تکرار Ù…ÛŒ کرد.
آن روزها پرویز Ù…ØÙ…ود، آهنگساز Ù…Ø¹Ø±ÙˆÙØŒ تازه رئیس مدرسه عالی موسیقی شده بود. پیش او Ø±ÙØªÙ…. به این امید Ú©Ù‡ بلکه راه ØÙ„ÛŒ ارائه دهد. ماجرا را Ùˆ Ú¯ÙØªÚ¯Ùˆ با پدرم را با او در میان گذاشتم Ùˆ از او راهنمائی خواستم. با شکیبائی ØØ±Ù‌هایم را گوش کرد. آخر سر دست روی شانه‌ام گذاشت Ùˆ با Ù„ØÙ†ÛŒ مهربان Ú¯ÙØª: پسرم ØØ±Ù پدرت را گوش Ú©Ù†. برو طب بخوان. در این کشور کسی قدرهنرمند را نمی‌داند. سپس اضاÙÙ‡ کرد Ùˆ Ú¯ÙØª: اگر Ø±ÙØªÛŒ Ùˆ کنسرواتوار را تمام کردی Ùˆ برگشتی، میدانی اولین کسی Ú©Ù‡ پشت پا بتو می‌زند کیست؟ Ø§Ø²ØØ±Ù‌هایش Ú©Ù‡ اصلا انتظار آن را نداشتم، سرم گیج Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ Ùˆ یأس Ùˆ ناامیدی سراپای وجودم را ÙØ±Ø§Ú¯Ø±Ùته بود. در آن ØØ§Ù„ Ùˆ اØÙˆØ§Ù„ پریشان Ú¯ÙØªÙ… نه استاد! نمی‌دانم. پاسخ داد: خودم! اول ازهمه خودم! سپس Ú¯ÙØª من هم این جا نمی‌مانم Ùˆ در اولین ÙØ±ØµØª ÙØ±Ø§Ø±Ù…ی‌کنم! همین طور هم شد. دو سه سال بعد، خبردارشدم Ú©Ù‡ برای همیشه ایران را ترک Ú¯ÙØªÙ‡ Ùˆ به آمریکا مهاجرت کرده است.
پس ازاین سرخوردگی Ùˆ ناامیدی، ازآن جا Ú©Ù‡ دیپلم ریاضی داشتم، با بی میلی درکنکور دانشكده ÙÙ†ÛŒ شرکت کردم Ùˆ ØªØµØ§Ø¯ÙØ§ قبول شدم. دوسه ماه بعد به ØØ²Ø¨ پیوستم Ú©Ù‡ سراسر زندگی سیاسی‌ام را رقم زد. چند سالی ازعضویت‌ام نگذشت Ú©Ù‡ ویولون را با اندوه بسیار کنار گذاشتم! زیرا دیگر در شرایط ÙØ¹Ø§Ù„یت زیرزمینی ادامه آن ممکن نبود. بی گمان سرخوردگی Ùˆ ناکامی‌ام Ø§Ø²ØªØØµÛŒÙ„ در کنسرواتوار، دراین تصمیم دشوار بی‌تاثیر نبود. ازاین بابت همواره در زندگی Ø§ÙØ³ÙˆØ³ خورده‌ام Ú©Ù‡ چرا تسلیم شدم! چرا بیش از آن در برابر پدرم مقاومت نکردم Ùˆ راهی برای ØªØØµÛŒÙ„ در رشته مورد علاقه ام نجستم! لذا درآن ÙØ±Ø¶ Ù…ØØ§Ù„ Ú©Ù‡ Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒâ€ŒÚ©Ù†ÛŒØŒ اگر به عقب برگردم با Ø§ØØªÙ…ال زیاد موسیقی را انتخاب می‌کنم Ú©Ù‡ با سرشت Ùˆ روØÛŒÙ‡ من خوانا‌تراست. عالم سیاست خصوصیاتی را می‌طلبد Ú©Ù‡ من Ú©Ù… دارم.
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: ØØ¯Ø§Ù‚Ù„ چهل سال از زندگی شما وق٠مبارزه Ùˆ ÙØ¹Ø§Ù„یت در چارچوب اندیشه Ú†Ù¾ Ú©Ù‡ ØØ²Ø¨ توده ایران شاخص برجسته آن در کشور ما بود شد. شما شاهد ÙØ±Ø§Ø² Ùˆ ÙØ±ÙˆØ¯ ÙØ¹Ø§Ù„یت این ØØ²Ø¨ بودید. ØØ²Ø¨ توده ایران روزی به عنوان بزرگترین ØØ²Ø¨ سیاسی خاورمیانه در کشور ما موÙÙ‚ گردید Ú©Ù‡ بخش قابل توجهی از مردان Ùˆ زنان روشنÙکر، شاعر، نویسنده Ùˆ هنرمند Ùˆ بخش بزرگی از زØÙ…تکشان کشور را در سازمان‌های ØØ²Ø¨ÛŒ Ùˆ Ø§ØªØØ§Ø¯ÛŒÙ‡â€ŒÙ‡Ø§ÛŒ صنÙÛŒ Ùˆ دیگر سازمان‌های مدنی مثل سازمان‌های زنان Ùˆ دانشجویان Ú©Ù‡ خود شما از رهبران دانشجویی آن در آن دوره بودید، سازماندهی کند. از دهخدا Ùˆ نیما Ùˆ نوشین Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ تا هدایت Ùˆ آل اØÙ…د Ùˆ کسرایی Ùˆ شاملو Ùˆ ابتهاج Ùˆ ده‌ها Ùˆ صدها هنرمند Ùˆ نویسنده Ùˆ شاعر Ùˆ روشنÙکر دیگر، هرکدام را Ú©Ù‡ نگاه می‌کنی دورانی را یا تمام عمر خود را با تعلق خاطر به این ØØ²Ø¨ گذراندند. امروز اما وقتی به جامعه ایران نگاه می‌کنی، ادامه‌اش را نمی‌بینی. چرا چنین شد؟ اÙول اندیشه Ú†Ù¾ Ùˆ دلایل این سقوط اعجاب‌انگیز را در کجا باید جستجو کرد؟
بابک امیرخسروی: به نظر من عوامل گوناگونی دراین اÙول Ú†Ù¾ Ùˆ اند یشه‌هایش نقش داشته‌اند. برخی برخاسته از خود ØØ²Ø¨ توده ایران Ùˆ سایر جریانات Ú†Ù¾ ایران است. عامل دیگر نبود آزادی Ùˆ استبداد ØØ§Ú©Ù… Ùˆ سرکوب‌های Ù¾ÛŒ در Ù¾ÛŒ است، Ú©Ù‡ از۲۸ مرداد Û³Û² به این سو، جز در ÙØ§ØµÙ„ه‌های کوتاه، همواره بیداد کرده است. Ùˆ بالاخره، ولی نه Ú©Ù… اهمیت از بقیه، ÙØ¶Ø§ÛŒ جهانی در Ù¾ÛŒ ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ ازدورن نظام «سوسیالیسم واقعا موجود» است. رویدادی Ú©Ù‡ بازتاب پوچی وتصنعی بودن این نظام، گواه نادرستی اصلی‌ترین نظریه‌ها وتئوری‌های لنینی بود Ú©Ù‡ «سوسیالیسم واقعا موجود» نیز از پیامدهای آن بود. به گمانم، عامل اخیر، بیش ازهرعاملی، موجب یأس Ùˆ سردرگمی عمیقی در صÙو٠چپ‌های ایران شده است. خلائی به وجود آمده است Ú©Ù‡ به آسانی پرکردنی نیست.
دوران Ø´Ú©ÙˆÙØ§Ø¦ÛŒ Ùˆ جذابیت ØØ²Ø¨ در دهه بیست شمسی Ùˆ دو سه سال آغازین دهه سی، پس Ø§Ø²ÙØ§Ø¬Ø¹Ù‡ Û²Û¸ مرداد Û±Û³Û³Û² Ùˆ کش٠سازمان نظامی ØØ²Ø¨ در مهرماه سال Û±Û³Û³Û³ Ùˆ متعاقب آن، سرکوب ÙˆØØ´ÛŒØ§Ù†Ù‡ Ùˆ متلاشی کردن سازمان‌های ØØ²Ø¨ پایان ÛŒØ§ÙØª. البته ØØ²Ø¨ توده ایران قبل ازآن بارها مورد ØÙ…له قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ بود. ولی هر بار سربلند Ùˆ پرتوان‌تر از پیش قد علم می‌کرد Ùˆ Ù…ØØ¨ÙˆØ¨ مردم بود. ولی شکست آخری ببیشترمعنوی Ùˆ اخلاقی بود. به گمانم همین جنبه بود Ú©Ù‡ موجب از پای درآمدن ØØ²Ø¨ گردید Ú©Ù‡ دیگر نتوانست Ø´Ú©ÙˆÙØ§Ø¦ÛŒ Ùˆ Ù…ØØ¨ÙˆØ¨ÛŒØª گذشته را بدست بیاورد.
Û²Û¸ ماه مبارزه علیه دولت ملی دکترمصدق Ùˆ از همه تأسÙ‌بارتر، بی‌عملی در روز سرنوشت‌ساز Û²Û¸ مرداد، ضربه شدیدی به Ø§Ø¹ØªØ¨Ø§Ø±ØØ²Ø¨ در میان مردم وارد ساخت. ÙØ§Ø¬Ø¹Ù‡ Û²Û¸ مرداد Ùˆ Ø±ÙØªØ§Ø± Ù…Ù†ÙØ¹Ù„انه رهبری درقبال آن، علی‌رغم آن Ú©Ù‡ Ø·ÛŒ یک سال مدام لا٠می‌زد Ú©Ù‡: «کودتا را به ضد کودتا مبدل می‌کنیم»، چشم Ùˆ گوش کادرها Ùˆ توده‌ی ØØ²Ø¨ÛŒ را باز کرد، تا به عمق خطاهای خانمان‌برانداز رهبری ØØ²Ø¨ در قبال دولت دکتر مصدق Ùˆ نیز به Ø¨ÛŒâ€ŒÚ©ÙØ§ÛŒØªÛŒ Ùˆ عدم توانايی چند Ù†ÙØ±ÛŒ Ú©Ù‡ تنگ‌نظرانه سکان رهبری ØØ²Ø¨ را دودستی قبضه کرده بودند، Ù¾ÛŒ ببردند. اعتراض عمومی از درون شبکه ØØ²Ø¨ÛŒ بالا Ú¯Ø±ÙØª. ØØ²Ø¨ در Ø¨ØØ±Ø§Ù† عمیقی ÙØ±ÙˆØ±Ùت Ùˆ بی‌اعتمادی به رهبری ØØ²Ø¨ درمیان اعضا Ùˆ کادرها ÙØ±Ø§Ú¯ÛŒØ± شد. خطاهای Ù¾ÛŒ در Ù¾ÛŒ رهبری پس از Û²Û¸ مرداد Ú©Ù‡ برای جبران بی‌عملی قبلی خود شبکه ØØ²Ø¨ÛŒ را به یک سلسله عملیات Ùˆ اقدامات آوانتوریستی کشاند. Ùˆ هر بار نیز ÙØ¹Ø§Ù„ان Ùˆ اعضای ØØ²Ø¨ با دادن ØªÙ„ÙØ§Øª سنگین، هزینه این ندانم کاری‌های رهبری را می‌پرداختند؛ این رویدادها، همه را از Ù†ÙØ³ انداخت. ایمان به رهبری وعملا به ØØ²Ø¨ØŒ ازمیان رخت بربست. ضعÙ‌های شرم‌آور اعضای رهبری دستگیرشده نظیر دکتر بهرامی Ùˆ دکتر یزدی، جائی برای کادرها باقی نگذاشت تا از ØØ²Ø¨ Ø¯ÙØ§Ø¹ کنند. تصادÙÛŒ نبود Ú©Ù‡ پس از این رویداد‌ها، قاطبه کادرهای ØØ²Ø¨ÛŒ درزندان، برخلا٠گذشته، مقاومت چندانی در برابر پلیس از خود نشان ندادند. ازشهریور۱۳۳۴ با خروج نورالدین کیانوری Ùˆ دکتر ØØ³ÛŒÙ† جودت از ایران Ùˆ مهاجرت به شوروی، دیگرعملا ØØ²Ø¨ توده‌ای درایران در کار نبود.
Ú¯ÙØªÙ† این غم‌انگیز است Ú©Ù‡ شوروی‌ها رهبری ØØ²Ø¨ در«مهاجرت سوسیالیستی» را به Ø®Ø§Ø·Ø±Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø§Ø³ØªØ±Ø§ØªÚ˜ÛŒÚ© خود Ùˆ Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ از او برای معامله با شاه Ùˆ Ù…ØµÙ„ØØªâ€ŒØ§Ù†Ø¯ÛŒØ´ÛŒâ€ŒÙ‡Ø§ÛŒ دیگر برای Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ خود، سرپا Ù†Ú¯Ù‡ داشتند. واردشدن درماجراهای این دوران واقعا به درازا می‌کشد. امیدوارم روزی توÙیق ØØ§ØµÙ„ شود تا جلد دوم کتاب «نظر از درون به نقش ØØ²Ø¨ توده ایران» را بنویسم Ú©Ù‡ معطو٠به رویداد‌های این دوره است. همین قدر بگویم Ú©Ù‡ در این سال‌های سخت، رهبری ØØ²Ø¨ عملا استقلال خود را از دست داد. با داخل کشوردیگر ارتباطی برقرار نبود. عوامل «ساواک» در گروه‌های Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ Ú©Ù‡ به ابتکار توده‌ای‌های باقیمانده در ایران تشکیل می‌شد، رخنه می‌کرد. ماجرای Ù„ÙˆØ±ÙØªÙ† شبکه اصÙهان Ùˆ گروه عباسعلی شهریاری نمونه‌های آنند. برملا شدن این شبکه‌های پلیس زده، بیش از پیش به اعتبار ØØ²Ø¨ توده ایران در اÙکارعمومی به ویژه در طی٠چپ لطمه وارد کرد.
پس ازانقلاب بهمن Ú©Ù‡ ØØ²Ø¨ شانس ØØ¶ÙˆØ± دوباره در کشورپیدا کرد، به جای اتخاذ سیاست مستقل Ùˆ Ø¯ÙØ§Ø¹ ازآزادی‌ها Ùˆ ØÙ‚وق بشر، با تئوریزه کردن «خط امام»، دنباله‌رو مطلق ØØ§Ú©Ù…یت اسلام‌گرایان پیرو ولایت Ùقیه شد. من در رساله‌های متعددی سیاست‌های رهبری را در این دوران چهارساله به ØªÙØµÛŒÙ„ مورد بررسی Ùˆ نقد قرارداده‌ام. علی‌رغم چنین سیاستی، ØØ²Ø¨ توده ایران به دست همین «خط امامی»‌ها، بی‌رØÙ…انه Ùˆ با قساوت قرون وسطايی مورد تاخت وتاز قرار Ú¯Ø±ÙØª Ùˆ تارومار شد. درست است Ú©Ù‡ بسیاری از اعضای رهبری Ùˆ صدها Ù†ÙØ± از کادرهای پرارزش ØØ²Ø¨ جان باختند، ولی این جا نیزشکست اساسی ØØ²Ø¨ معنوی بود. تراژدی Ú†Ù¾ در این دوران این است Ú©Ù‡ بزرگ‌ترین ÙˆÙ…ØØ¨ÙˆØ¨â€ŒØªØ±ÛŒÙ† سازمان Ú†Ù¾ ایران، سازمان ÙØ¯Ø§Ø¦ÛŒØ§Ù† خلق ایران (اکثریت)ØŒ پیرو سیاست‌های رهبری ØØ²Ø¨ توده ایران در همه ساØÙ‡â€ŒÙ‡Ø§ شد وعملا دنباله رو آن گردید. به این ترتیب، Ú©Ù„ Ú†Ù¾ ایران صدمه دید.
نه تنها این دو سازمان اصلی، بل سازمان‌های Ú†Ù¾ پراعتبار دیگر نظیر«راه کارگر» ودیگر Ø·ÛŒÙ‌های ÙØ¯Ø§ÙŠÛŒØŒ با وجود اختلا٠با ØØ²Ø¨ توده، خود مستقلا Ø§Ø²Ø·Ø±ÙØ¯Ø§Ø±Ø§Ù† Ùˆ مبلغان پروپاقرص لنینیسم Ùˆ چنانچه می‌نوشتند: «شریعتمدارانه» پیرو آن بودند! هنگامی Ú©Ù‡ این نظام ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒØ¯ Ùˆ لنینیسم زیر سوال Ø±ÙØªØŒ بسیاری از این جریانات قطب‌نمای خود Ùˆ تعادل سیاسی خودرا از دست دادند. Ùˆ هنوز هم سرگیجه می‌خوردند. اÙول اندیشه چپ، ØØ§ØµÙ„ این عوامل است. بی گمان دلایل دیگری نیز وجود دارد. Ùˆ بررسی همه جانبه ترآن ازضروریات است.
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: پس از انقلاب کوبا شما در این کشور از نزدیک شاهد تØÙˆÙ„ات آن بودی. نظر شما درباره این تØÙˆÙ„ات Ú†Ù‡ بود؟
بابک امیرخسروی: من در ابتدای روی کار آمدن Ùیدل کاسترو در کوبا، به این رویداد نیز امید بسته بودم. سلسله مقاله‌های من در مجله «دنیا» در اوایل دهه چهل شمسی ØªØØª عنوان «جزیره امید» شاهد آنست. تصور من این بود Ú©Ù‡ به علت دور بودن کوبا از شوروی Ùˆ Ù‚Ø±Ø§Ø±Ú¯Ø±ÙØªÙ† او در نیمکره غربی، Ùˆ این نکته Ú©Ù‡ Ùیدل یک دموکرات انقلابی بود تا کمونیست، سوسیالیسم کوبا اصالت خود را خواهد داشت Ùˆ می‌تواند در جنبش کمونیستی نقش مثبتی Ø§ÛŒÙØ§ کند. من او را Û²Û° روز پس از پیروزی انقلاب کوبا در شهر کاراکاس از ÙØ§ØµÙ„Ù‡ بسیار نزدیک Ùˆ سپس در هاوانا دیده بودم Ùˆ با اÙکار باز Ùˆ آزاداندیشی او آشنا بودم. رÙقای رهبری ØØ²Ø¨ کمونیست کوبا ØªÙˆØ¶ÛŒØØ§Øª مبسوط Ùˆ جالبی در این رابطه به من داده بودند. سخنان او بازتاب آرمان‌های جهان سومی‌ها Ùˆ رهائی بخش آمریکای لاتین در برابرغول ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ آمریکا بود. ولی Ù…ØªØ£Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ انقلاب کوبا از تکامل عادی Ùˆ طبیعی Ùˆ آرام، Ù…ØØ±ÙˆÙ… ماند. ایالات Ù…ØªØØ¯Ù‡ آمریکا تØÙ…Ù„ یک دولت مستقل Ùˆ ضد‌امپریالیستی را در Û±Û²Û° کیلومتری Ø³Ø±ØØ¯Ø§Øª خود Ùˆ در نیمکره‌ای Ú©Ù‡ ØÛŒØ§Ø· خلوت خود می‌شمارد، نداشت. Ù…ØØ§ØµØ±Ù‡ خرد کننده Ùˆ سریع آمریکا، موجب رانده شدن‌اش بسوی شوروی شد، Ùˆ این امید نیز بر باد Ø±ÙØª.
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: آیا به نظر شما Ú©Ù‡ خود دورانی به درک‌های معینی از سوسیالیسم، مانند درک انسانی ایمره ناگی، دوبچک Ùˆ ØØªÛŒ در همین اواخر Ú¯ÙˆØ±Ø¨Ø§Ú†ÙØŒ دل بسته بودی، بازگشت به سوسیالیسم انسانی در چشم‌انداز آینده تا Ú†Ù‡ اندازه متصور است؟ آیا سوسیال دمکراسی به نظر شما جایگزین مناسبی برای سوسیالیسم در اندیشه Ú†Ù¾ در دوران کنونی است؟ چشم انداز یک تØÙˆÙ„ سوسیال دمکراتیک در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بابک امیرخسروی: ازدیدگاه من، دریک رویکرد گلوبال، سوسیالیسم باسیمای انسانی، سوسیال دمکراسی ویا سوسیالیسم پنداری مارکس، Ø§Ø²Ù„ØØ§Ø¸ مضمونی، همه از یک مقوله‌اند. سوسیالیسم باید با سیمای انسانی باشد. باید استوار بر دموکراسی Ùˆ آزادی باشد. وگرنه سوسیالیسم نیست. دربهار پراگ اضاÙÙ‡ کردن ØµÙØª انسانی به سوسیالیسم، برای مرزبندی با سوسیالیسم توتالیتر روسی بود. اگر در نوشته‌ها Ùˆ برخی اسناد ما پس ازجدايی از ØØ²Ø¨ توده ایران Ùˆ در روند تأسیس ØØ²Ø¨ دمکراتیک مردم ایران، Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø³ÙˆØ³ÛŒØ§Ù„ÛŒØ³Ù… با سیمای انسانی به کار Ø±ÙØªÙ‡ است، با همین انگیزه بوده است. زیرا ØØ±Ú©Øª ما هنگامی آغاز شد Ùˆ Ø´Ú©Ù„ Ú¯Ø±ÙØª Ú©Ù‡ در قعر دوران رکود برژنÙÛŒ بسر می‌بردیم. هنوز ØØªÛŒ گورباچ٠روی کار نیامده Ùˆ یا در ابتدای آن بود. وگرنه، نیازی به قید ØµÙØª انسانی برای سوسیالیسم نیست. اندیشه‌های والای سوسیالیسم را «سوسیالیست‌های تخیلی» پیش ازمارکس تدوین کردند Ú©Ù‡ عمیقا سیمای انسانی داشت Ùˆ مارکس آنها را وارد دکترین خود کرد.
Ù…ÛŒ پرسی: «آیا سوسیال دمکراسی جایگزین مناسبی برای سوسیالیسم در اندیشه Ú†Ù¾ در دوران کنونی است»؟ برای پاسخ به این سوال بدوا باید روشن شود، منظور Ùˆ درک ما امروزه از سوسیالیسم چیست؟ اشاره به مقوله سوسیالیسم کاÙÛŒ به مقصود نیست. از زمان مارکس Ùˆ ØØªÛŒ پیش از او، Ø§ØØ²Ø§Ø¨ گوناگونی ØªØØª عنوان «سوسیال دمکراسی» ØØ¶ÙˆØ±Ø¯Ø§Ø´ØªÙ‡â€ŒØ§Ù†Ø¯. توبهتر از من می‌دانی Ú©Ù‡ دنیا از زمان مارکس تا به امروز بکلی تغییر ÛŒØ§ÙØªÙ‡ است. سرگذشت Â«ØØ²Ø¨ سوسیال دموکرات آلمان» در اثر تØÙˆÙ„ات عمیقی Ú©Ù‡ Ø·ÛŒ یک قرن ونیم ØÛŒØ§Øª Ù¾Ø±Ø§ÙØªØ®Ø§Ø± آن رخ داده است، گواه آن می‌باشد. سایر Ø§ØØ²Ø§Ø¨ سوسیال دموکرات معتبر دنیا نیز همین وضع را داشته‌اند. مضمون اصلی این دگردیسی: تغییر Ùˆ تØÙˆÙ„ از «سوسیال دمو کراسی انقلابی» زمان مارکس در گذار به «سوسیال دموکراسی Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø·Ù„Ø¨ (Ø±ÙØ±Ù…یستی)» است Ú©Ù‡ بازتاب تغییرات درترکیب اجتماعی Ùˆ طبقاتی این جوامع Ùˆ Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØª Ùˆ ترقیات Ø´Ú¯ÙØªâ€ŒØ§Ù†Ú¯ÛŒØ² در زمینه علم وصنعت است. ØØ°Ù مقوله «دیکتاتوری پرولتاریا» ازبرنامه این Ø§ØØ²Ø§Ø¨ØŒ Ú©Ù‡ لنین «سنگ Ù…ØÚ©Â» Â«Ø¯Ø±ÛŒØ§ÙØª Ùˆ پذیرش مارکسیسم» عرضه می‌کرد، نتیجه منطقی آنست. ولی درتمام این ادوار Ùˆ با همه این تغییر Ùˆ تØÙˆÙ„ات، جنبش«سوسیال دمو کراسی» بازتاب خواست‌ها واهدا٠اصلی آزادی‌خواهان مترقی برای دموکراسی وعدالت اجتماعی Ùˆ به گونه تقابل آن ها با مظالم Ùˆ تبعیضات موجود در جوامع بورژازی Ùˆ رهائی از آنها بود. منتهی درهر دوره‌ای رنگ Ùˆ نشان زمانه خود را داشته است.
ویژگی Ø§ØØ²Ø§Ø¨ سوسیال دموکراسی اصلاØâ€ŒØ·Ù„ب مدرن درمقایسه با قرن نوزدهم، چنانچه در ØªÙˆØ¶ÛŒØØ§Øª قبلی عرض کردم، تبدیل آن از ØØ²Ø¨ یک طبقه (پرولتاریا) به ØØ²Ø¨ مردمی بود. لذا سوسیال دموکراسی ØµØ±ÙØ§ ØØ²Ø¨ طبقه کارگر یا «اقشار ÙØ±ÙˆØ¯Ø³ØªÂ» جامعه نیست. ولی بی گمان لازمه پیکار برای عدالت اجتماعی Ùˆ ایجاد جامعه متعادل، توجه به مسائل Ùˆ معضلات اقشار ÙØ±ÙˆØ¯Ø³Øª Ùˆ ÛŒØ§ÙØªÙ† راه ØÙ„ عاجل به نیازها Ùˆ خواست‌های آنان است.
ØµÙØª مشخصه جوامع امروز، گسترش طبقات بینابین است Ú©Ù‡ اقشار وسیعی ازصنعتگران Ú©ÙˆÚ†Ú© Ùˆ متوسط، بخش‌های گوناگون خدمات، ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒØ§Ù†ØŒ دانشگاهیان، کارمندان وبخش‌های مهمی از کارگران Ùˆ تکنیسین‌ها Ùˆ قشر متوسط Ùˆ نسبتا مرÙÙ‡ دهقانان را دربرمی‌گیرد. پایگاه عمده طبقاتی Ùˆ اجتماعی سوسیال دموکراسی اصلاØâ€ŒØ·Ù„ب نیزعمدتا همین اقشار Ùˆ طبقات میانی است.
من در Ù…ØµØ§ØØ¨Ù‡ با Â«Ø¯ÙØªØ± تØÚ©ÛŒÙ… ÙˆØØ¯ØªÂ» ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù… Ú©Ù‡ اگرمارکس Ùˆ انگلس یکی دو دهه دیگر به ØÛŒØ§Øª پربار خود ادامه می‌دادند Ùˆ توسعه دموکراسی در اروپا را بیشتر تجربه می‌کردند، چنانچه از آخرین نوشته‌ها Ùˆ درنگ‌هایشان پیداست، خود به بازنگری وتجدید‌نظردر اØÚ©Ø§Ù… پایه‌ای‌شان می‌پرداختند. بی‌گمان گذار مسالمت‌آمیز Ùˆ مشی Ø±ÙØ±Ù…یستی را بجای قهر Ùˆ مشی انقلابی، ترویج می‌کردند. دیگرنیازی به ادوارد برنشتاین «خائن به طبقه کارگر» Ùˆ «کائوتسکی مرتد» نبود! Ù…ØªØ£Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ همین بازماندن موضوع انقلاب یا Ø±ÙØ±Ù… در ØÛŒØ§Øª آنها، سرآغاز Ø§Ø®ØªÙ„Ø§ÙØ§ØªÛŒ شد Ú©Ù‡ در قرن بیستم آغاز گردید. Ùˆ با نیرو Ú¯Ø±ÙØªÙ† لنینیست‌ها Ùˆ کسب قدرت بلشویک‌ها در امپراطوری روسیه تشدید ÛŒØ§ÙØª. Ø´Ú¯ÙØªâ€ŒØ¢ÙˆØ± آنست Ú©Ù‡ هنوز، ØØªÛŒ در میان ØµØ§ØØ¨â€ŒÙ†Ø¸Ø±Ø§Ù† Â«Ø§ØªØØ§Ø¯ جمهوری خواهان ایران»، موضوع Ø±ÙØ±Ù…سیم یا راه انقلابی ØÙ„ نشده Ùˆ همچون استخوان لای زخم باقی مانده است Ùˆ در سیاستگذاری‌ها وسمتگیری‌های ما اثر می‌گذارد. در هیچ سندی ØØ§Ø¶Ø± نشده‌ایم بگوئیم Ú©Ù‡ یک جریان Ø±ÙØ±Ù…یستی هستیم. بنا براین اگر پیشنهاد ما برای ایران سوسیالیسم وایجاد ØØ²Ø¨ سوسیال دمو کرات است، باید روشن شود منظورمان چیست؟ زیرا مضمون مهم است Ùˆ نه اسم.
به یقین با من مواÙÙ‚ÛŒ Ú©Ù‡ دیگر، سوسیالیسم پنداری مارکس، Ú©Ù‡ الزاما بر پایه‌ی لغو مالکیت خصوصی سرمایه‌داری Ùˆ برقراری مالکیت جمعی Ùˆ دیکتاتوری پرولتاریا استوار بود. Ùˆ استقرار چنین نظامی، بدیل نظام‌های سرمایه‌داری Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØªÙ‡ تصور می‌شد. امروزه ناساز گاری Ùˆ غیرممکن بودن خود با واقعیت امروزی این کشورها Ùˆ جهان را نشان داده است. این امر بی‌گمان شامل ایران نیز هست. ولی دستیابی Ùˆ تØÙ‚Ù‚ هر Ú†Ù‡ ÙØ²Ø§ÛŒÙ†Ø¯Ù‡â€ŒØªØ± آرمان‌های والای انسانی سوسیالیسم پنداری مارکس، نظیرآزادی وعدالت اجتماعی Ùˆ ایجاد جامعه‌ای هرچه عادلانه‌تر، ØØªÛŒ در یک کشور ÙˆØ§ØØ¯ Ùˆ در چارچوب مناسبات سرمایه‌داری، کاملا امکان‌پذیر است. نباید به سرمایه‌داری Ùˆ بخش خصوصی به مثابه «شر» نگریست Ú©Ù‡ می‌باید به هر تقدیر Ùˆ ترÙند به Ùکر خلاصی از آن بود. بل Ú©Ù‡ می‌باید همچون مؤلÙÙ‡ اقتصادی Ù€ اجتماعی ضروری Ùˆ Ù…Ùید به ØØ§Ù„ کشور Ùˆ مردم با آن برخورد کرد Ùˆ مورد ØÙ…ایت قانون قرارداد. Ùˆ شرایطی ÙØ±Ø§Ù‡Ù… ساخت Ú©Ù‡ ÙØ¹Ø§Ù„یت‌های این بخش عمدتا در راستای امور تولیدی Ùˆ خدمات Ù…Ùید به کار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شود Ùˆ ثروت‌های کلان Ùˆ سرمایه‌های انسانی ÙØ±Ø§Ø±ÛŒ بی‌شمار، به کشور برگردند Ùˆ در بازسازی اقتصاد کشور ÙØ¹Ø§Ù„انه شرکت نمایند.
سوسیالیسم، در هر روایت از آن، وسیله است نه هدÙ. پایه Ùˆ گوهر Ùˆ یا Ù‡Ø¯Ù ØØ±Ú©Øª Ú†Ù¾ آزادی خواه Ù€ ملی ایران، ØªØØª هرنامی Ú©Ù‡ باشد؛ باید تØÙ‚Ù‚ ارزش‌های والائی باشد Ú©Ù‡ مورد نظر جنبش سوسیالیستی جهانی ازابتدای پیدایش آن بوده است. ارزش‌هايی نظیر انسان‌گرایی، آزادی، برابری، همبستگی، عدالت اجتماعی Ùˆ ØÙ…ایت قانونی Ø§Ø²ÙØ±ÙˆØ¯Ø³ØªØ§Ù† در برابر ÙØ±Ø§Ø¯Ø³ØªØ§Ù†.
از دیدگاه من، دو وجه اصلی Ùˆ جدائی‌ناپذیر خواست‌های ما، به گونه‌ی دو روی یک سکه، یا دو بال جنبش آزادی‌خواهی وعدالت‌جويی، یعنی دستیابی Ùˆ تØÙ‚Ù‚ آزادی Ùˆ دموکراسی از یک سو Ùˆ عدالت اجتماعی از سوی دیگر، در قالب مقوله «سوسیال دموکراسی» بازتاب می‌یابد. لذا می‌تواند بیان رسا Ùˆ قابل Ùهمی برای هر جریان سیاسی باشد Ú©Ù‡ Ù‡Ø¯ÙØ´ تØÙ‚Ù‚ ارزش‌های والای انسانی Ùوق‌الذکر است. آن Ú†Ù‡ مهم است، پرهیز از تقلید Ùˆ الگو‌برداری از این Ùˆ آن کشور است. به نظر من هیچ کدام ازسیستم‌های سوسیال دموکراتیک رایج، Ú†Ù‡ درکشورهای اسکاندیناوی یا آلمان Ùˆ ÙØ±Ø§Ù†Ø³Ù‡ØŒ مناسب ایران نیست. وظیÙÙ‡ خود ماست Ú©Ù‡ با دانش Ùˆ تجربه خود Ùˆ در نظر Ú¯Ø±ÙØªÙ† ویژگی‌های اجتماعی Ùˆ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ ایران، Ø´Ú©Ù„ Ùˆ Ù…ØØªÙˆØ§ÛŒ آن را تدوین نمايیم.
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: شما پس از جدایی از ØØ²Ø¨ توده ایران از بنیانگذاران ØØ²Ø¨ دمکراتیک مردم ایران بودی Ùˆ هنوز هم نقش مؤثری در سمتگیری‌های این ØØ²Ø¨ Ø§ÛŒÙØ§ می‌کنی. آیا ØØ²Ø¨ دمکراتیک مردم ایران خود را یک ØØ²Ø¨ سوسیال دمکرات می‌داند؟ این ØØ²Ø¨ تا Ú†Ù‡ اندازه خود را وارث جنبش Ú†Ù¾ در دوران کنونی می‌داند؟
بابک امیرخسروی: با ØªÙˆØ¶ÛŒØØ§ØªÛŒ Ú©Ù‡ دادم Ùˆ در چارچوبی Ú©Ù‡ یک Â«ØØ²Ø¨ سوسیال دمکرات ایران» می‌تواند Ùˆ می‌باید در دنیای کنونی برای دستیابی به خواست‌ها Ùˆ تØÙ‚Ù‚ ارزش‌های والای Ùوق‌الذکر ÙØ¹Ø§Ù„یت کند، پاسخ به سوال تو مثبت است. همین قدر بگویم، ما ØØ²Ø¨ برنامه هستیم نه ØØ²Ø¨ ایدئولوژیک. مضمون«سوسیال دموکراسی» با ÙØ±Ù…ول «آزادی Ùˆ عدالت اجتماعی» دراسناد Â«ØØ²Ø¨ دموکراتیک مردم ایران» به Ø´Ú©Ù„ زیر بازتاب ÛŒØ§ÙØªÙ‡ است:
«آزادی وعدالت اجتماعی دو رکن اصلی Ùˆ جدایی‌ناپذیر پیکار ما، اصول راهنما Ùˆ مشخصه‌ی هویت ØØ²Ø¨ دموکراتیک مردم ایران است. بنای جامعه‌ی مطلوب ما بر این دو رکن Ùˆ بر همبستگی اجتماعی استواراست.
منظورازعدالت اجتماعی، تلاش درجهت ایجاد جامعه‌ای انسانی Ùˆ متعادل از راه: Ùقرزدايی ازجامعه، تامین Ø±ÙØ§Ù‡ عمومی Ùˆ ÙØ±Ø§Ù‡Ù… ساختن یک زندگی در خور انسان عصر ما برای مردم ایران، به ویژه اقشار Ùˆ لایه‌های اجتماعی Ù…ØØ±ÙˆÙ… کشور، توزیع عادلانه ثروت Ùˆ تامین ÙØ±ØµØªâ€ŒÙ‡Ø§ Ùˆ امکانات برابر برای ÙØ±Ø¯ ÙØ±Ø¯ کشور است. با این امید Ú©Ù‡ در درازمدت شرایطی ÙØ±Ø§Ù‡Ù… آید تا در پرتو آن، کار Ùˆ تلاش Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ØŒ بازدهی Ùˆ پاداش یکسانی داشته باشد.
عدالت اجتماعی، تنها Ùقرزدایی نیست. جامعه هنگامی رو به عدالت دارد Ú©Ù‡ نه تنها Ùقر مطلق ریشه Ú©Ù† شود، بلکه Ùقر نسبی نیز رو به کاهش بگذارد. میزان صداقت Ùˆ اصالت یک نیروی سیاسی چپ، در تعهد Ùˆ Ú˜Ø±ÙØ§ÛŒ درگیری او در ØÙ„ این معضل بزرگ اجتماعی تجلی می‌یابد.
تامین شرایط Ùˆ امکانات لازم برای تغذیه کاÙی، بهداشت عمومی، سرپناه مناسب، امکانات آموزشی برابر Ùˆ اقدامات ضروری دیگر، گام‌های نخست، اما ضروری برای Ùقرزدایی Ùˆ برقراری جامعه‌ای عادلانه Ùˆ تامین ÙØ±ØµØªâ€ŒÙ‡Ø§ÛŒ برابر برای ÙØ±Ø¯ ÙØ±Ø¯ اعضای جامعه است.
در کشورعقب مانده Ùˆ آسیب دیده ایران امروز، با Ø³Ø·Ø Ú©Ù†ÙˆÙ†ÛŒ رشد Ùˆ توسعه‌ی اقتصادی، نمی‌توان Ùقر Ùˆ نابرابری‌های اجتماعی را یکباره پایان داد. این امر بتدریج Ùˆ همگام با توسعه Ùˆ رشد اقتصادی امکان‌پذیراست. مراد از رشد Ùˆ توسعه‌ی اقتصادی – اجتماعی، Ø§ÙØ²Ø§ÛŒØ´ تولید Ùˆ ثروت Ùˆ ÙØ±Ø¢ÙˆØ±Ø¯Ù‡â€ŒÙ‡Ø§ÛŒ مادی، بالابردن درآمد ملی Ùˆ سرانه، توام با Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØª تکنولوژی، پایان دادن به اقتصاد تک Ù…ØØµÙˆÙ„ی، برقراری اقتصاد سالم Ùˆ موزون همراه با نوسازی سراسر زندگی اجتماعی، اقتصادی Ùˆ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ کشور است. می‌باید میان الزامات رشد اقتصادی Ùˆ توسعه‌ی کشور با هد٠تولید ثروت از یک سو، Ùˆ گسترش عدالت اجتماعی از سوی دیگر چنان توازنی برقرارنمود تا هیچ یک ÙØ¯Ø§ÛŒ دیگری نشود، تعادل جامعه بهم نریزد Ùˆ مسایل اساسی دیگر، نظیرپاسداری ازمØÛŒØ· زیست قربانی نگردد. این کار بدون بسیج Ùˆ همراه با مشارکت آگاهانه همه مولÙه‌های جامعه، ازکارگران Ùˆ زØÙ…تکشان Ùˆ پیشه‌وران Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ تا بخش خصوصی سرمایه‌داری Ùˆ نقش ÙØ¹Ø§Ù„ دولت، امکان‌پذیر نیست. وجود آزادی‌ها Ùˆ دمو کراسی در کشور، شرط لازم برای پیروزی دراین پیکاربزرگ وضامن بقاء آنست. رسالت Ú†Ù¾ آزادی خواه، کوشش برای تأمین پیش‌شرط‌های آنست» (اسناد کنگره چهارم، اسÙند ماه Û±Û³Û·Û¶) .
درهمان سند قید شده است:Â«ØØ²Ø¨ دموکراتیک مردم ایران یک ØØ²Ø¨ اصلاØâ€ŒØ·Ù„ب است Ùˆ برای پیشبرد برنامه Ùˆ خواست‌های خود Ùˆ دستیابی به آزادی وعدالت اجتماعی از راه‌ها Ùˆ روش‌های مسالمت‌آمیز پیروی می‌کند Ùˆ معتقد به دگرگونی Ùˆ تØÙˆÙ„ آرام Ùˆ تدریجی Ùˆ پایدار Ùˆ متکی بر رأی مردم است.
ØØ²Ø¨ دموکراتیک مردم ایران بر این باور است Ú©Ù‡ استقرار آزادی Ùˆ مردم‌سالاری، تامین ØÙ‚وق بشر Ùˆ عدالت اجتماعی، خواست Ùˆ آرمان همه مردم ایران است. ازاین رو، تØÙ‚Ù‚ این آماج‌ها تنها با نیروی یک طبقه یا برپایه‌ی Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ Ùˆ ایده آل‌های یک طبقه یا گروه اجتماعی میسر نیست. چنین خواست‌هایی، تنها در سایه همکاری همگانی Ùˆ مشارکت ÙØ¹Ø§Ù„ Ùˆ آگاه همه نیروهای اجتماعی Ùˆ سیاسی باورمند به این آرمان‌ها، امکان‌پذیر است».
پرسیده‌ای ØØ²Ø¨ دموکراتیک مردم ایران تا Ú†Ù‡ اندازه خود را وارث جنبش Ú†Ù¾ در دوران کنونی می‌داند؟ دریک کلام: به هیچ وجه! ما خود را تنها یکی ازمؤلÙه‌های Ú†Ù¾ ایران می‌دانیم نه بیشتر. البته با ویژگی‌هایش Ú©Ù‡ به برخی جنبه‌های آن اشاره کردم. امتیاز Ùˆ ویژگی ما در طی٠جنبش Ú†Ù¾ توده‌ای Ù€ ÙØ¯Ø§Ø¦ÛŒ شاید این باشد Ú©Ù‡ ما در مرزبندی با «انترناسیونالیسم پرولتری» Ú©Ù‡ در عمل معنايی جز پیروی Ùˆ عاقبت، وابستگی به دولت شوروی بود، در نقد ریشه‌ای لنینیسم، Ùˆ در تلاش برای تدوین کارپایه‌ی Ú†Ù¾ مستقل Ù€ ملی، Ùˆ آزادی‌خواه Ùˆ اصلاØâ€ŒØ·Ù„ب، با درک Ùˆ دانش Ùˆ تجربه خود عمل کردیم Ùˆ مثل بسیاری، منتظر ÙØ±ÙˆÙ¾Ø§Ø´ÛŒ دیوار ضخیم برلین ننشستیم. Ùˆ این کارها را نیز نه بطورشکسته بسته Ùˆ نیم‌بند Ùˆ برای خالی نبودن عریضه، بل به طور ریشه‌ای صورت دادیم. گواه آن، رساله‌ها Ùˆ مقاله‌های بی‌شمار ماست.
رضا ÙØ§Ù†ÛŒ یزدی: بابک عزیز Ùˆ گرامی، از شما صمیمانه به خاطر وقتی Ú©Ù‡ در اختیار این Ú¯ÙØªÚ¯Ùˆ گذاشتی سپاسگزارم Ùˆ برایت بهترین آرزوها را دارم.